Oszacowanie zakresu konfliktów występujących pomiędzy ochroną dziedzictwa kulturowego a rozwojem w miastach z Listy Światowego Dziedzictwa

W teorii dziedzictwo kulturowe jest traktowane jako użyteczny czynnik sprzyjający rozwojowi zrównoważonemu. W rzeczywistości może być także przeszkodą. Chociaż dziedzictwo kulturowe jest powszechnie uznawane za unikalny i wartościowy kapitał rozwoju ekonomicznego, lokalne władze zwykle przedkładają zwykły rozwój nad ochronę dziedzictwa kulturowego. Miasta Światowego Dziedzictwa (a więc założenia miejsca wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa) posiadają wartości kulturowe nie tylko w aspekcie lokalnym, ale także wybitne wartości uniwersalne (OUV – outstanding universal value) – uznawane w wymiarze ogólnoświatowym. Takie dziedzictwo wzbogaca różnorodność kulturową miast, a także może dostarczyć wskazań dla wszechstronnych systemów zarządzania zróżnicowanymi krajobrazami miejskimi. Trzy międzynarodowe organizacje katalogują zagrożone dziedzictwo kulturowe w skali światowej, to: UNCESO z Listą Zagrożonego Światowego Dziedzictwa, ICOMOS z Zagrożonym dziedzictwem i World Monuments Found z World Monuments Watch. Wskazywane przez te organizacje cechy są traktowane jako zagrożone w wyniku zaistnienia różnorodnych czynników, takich jak rozwój. Niestety, kryteria stosowane przez te organizacje w celu określenia tych zagrożeń są odmienne i niespójne. W tym artykule proponujemy usystematyzowane i wyczerpujące kryteria wskazujące, jak należy kategoryzować poziom zagrożenia w miastach z Listy Światowego Dziedzictwa – w szczególności te zagrożone tradycyjnym rozwojem – i przedstawiamy powstały w oparciu te kryteria ranking miast. Jako dane źródłowe przyjmujemy wszystkie oficjalne dokumenty przyjęte podczas obrad Komitetu WH w okresie 1977-2009. Ta analiza ilościowa pomoże uwodnić charakter przemian zachodzących w Miastach Światowego Dziedzictwa zagrożonych rozwojem, jak też kierunków tych zagrożeń, przyczyn i skutków. Analiza wstępna dostępnych danych wykazała, że znacznie więcej miast z Listy Światowego Dziedzictwa jest zagrożonych, niż to wynika z Listą Zagrożonego Światowego Dziedzictwa. Podczas gdy tylko 21 z 476 cech odnoszących się do Listy Światowego Dziedzictwa znalazło się na Liście Zagrożeń, to podczas obrad komitetu WH rozważano aż 193 cechy. W większości wypadków było to potencjalne zagrożenie, które – jak dotąd – nie pociągnęło za sobą nieodwracalnych zniszczeń dla walorów miast z Listy Światowego Dziedzictwa. Jednak wiele z zagrożeń doprowadziło do negatywnych konsekwencji, choć nie w wymiarze gwarantującym uwzględnienie na Liście Zagrożeń. Podstawowe zagrożenia dostrzeżone przez komitet WH to nowy rozwój (komercyjny i mieszkaniowy) i rozbudowa infrastruktury (drogi, lotniska, porty, kanalizacja). Ich przyczyną jest nieefektywne ramy zarządzania (plany zarządzania, prawa określającego poszczególne strefy, plany ochrony), niewystarczający strefy buforowe i zbyt słaba koordynacja interesariuszy. Podczas gdy wskazywano także na inne zagrożenia, takie jak grabież, wadliwie przeprowadzone prace konserwatorskie i ogólne zaniedbania, najczęściej wskazywano jednak na rozwój, rozbudowę i modernizację. Te dane to tylko szczyt góry lodowej. Oparte głównie na oficjalnych dokumentach odzwierciedlają jedynie te miasta i zagrożenia, na które uwagę zwrócił Komitet WH. Z dużym prawdopodobieństwem można założyć, że w rzeczywistości zagrożonych miast jest więcej. Ponadto, brak szczegółowych danych do zagrożeń związanych z rozwojem we wszystkich miastach wcale nie oznacza, że takie zagrożenia nie istnieją. Tak jak ewoluowały wytyczne operacyjne, oczekuje się, że szczegółowych informacji odnoszących się do zagrożeń, przyczyn i konsekwencji także będzie z czasem przybywało. Prezentowane w tym artykule badania stanowią krok naprzód w rozumieniu rozwoju jako zagrożenia (w tym jego typu, przyczyn i konsekwencji) dla miast z Listy Światowego Dziedzictwa. Co więcej, jest to część szerszego międzynarodowego programu badawczego Outstanding Universal Value, World Heritage Cities and Sustainability/Wybitne wartości uniwersalne (OUV), miasta Światowego Dziedzictwa i zrównoważoność, którego rezultaty pozwolą określić najlepsze praktyki, które pomogą następnie lepiej chronić miasta z Listy Światowego Dziedzictwa.