Krajobraz i zdrowie w zrównoważonym rozwoju
Sebastian Bernat
Maria Curie-Skłodowska University, Faculty of Earth Sciences and Spatial Management, Al. Kraśnicka 2 CD, 20-718 Lublin, Poland (Polska)
Abstrakt
W artykule przedstawiono rozważania dotyczące zależności jakie zachodzą pomiędzy zdrowiem, krajobrazem i zrównoważonym rozwojem. W pierwszych rozdziałach zdefiniowano podstawowe pojęcia. Kolejno zwrócono uwagę na oddziaływanie terapeutyczne krajobrazu oraz omówiono tematykę parków terapeutycznych. Na podstawie przeprowadzonych analiz zaproponowano cechy krajobrazów o właściwościach terapeutycznych oraz dostrzeżono przydatność badań nad relacjami krajobraz-zdrowie w praktyce. Wykazano, że kluczem do zrozumienia terapeutycznych właściwości krajobrazu jest percepcja. Dbałość o terapeutyczne wartości krajobrazu powinna być elementem zrównoważonego rozwoju.
Słowa kluczowe:
krajobraz, zdrowie, percepcja, zielona terapiaBibliografia
ABRAHAM A., SOMMERHALDER K, ABEL T., 2010, Landscape and well-being: a scoping study on the health-promoting impact of outdoor environments, in: Int. J. Public Health, 55(1), p. 59-69.
Google Scholar
ALEKSANDROWICZ J., WOSZCZENKO P., 1990, Środowisko w perspektywie medycznej: humanizm ekologiczny szansą przetrwania, in: Człowiek – środowisko – zdrowie, eds. Kopczyński J., Siciński A., Zakład Narodowy im. Ossolińskich, PAN, Wrocław.
Google Scholar
BELL S., PHOENIX C., LOVELL R., WHEELER B., 2015, Seeking everyday wellbeing: The coast as a therapeutic landscape, in: Social Science & Medicine, 142, p. 56-67.
Google Scholar
BERGH J.C.J.M., NIJKAMP P., 1991, Operationalizing sustainable development: dynamic ecological-economic model, in: Ecological Economics, 4, p. 11-23.
Google Scholar
BERNAT S., KAŁAMUCKA W., 2008, The ‘landscape experienced’ in empirical research conducted by Lublin scholars, in: Methods of landscape research, eds Plit J., Andreychouk V., Dissertation Commission of Cultural Landscape of Polish Geographical Society no 8, Sosnowiec, p. 21-33.
Google Scholar
BERNAT S., FLAGA M., KAŁAMUCKA W., 2017, The shaping of sustainable landscape in the context of the European Landscape Convention and the Encyclical Laudato Si’, in: Problemy Ekorozwoju/ Problems of Sustainable Development, 12(2), p. 123-131.
Google Scholar
BIRCHER J., KURUVILLA S., 2014, Defining Health by Addressing Individual, Social, and Environmental Determinants: New Opportunities for Healthcare and Public Health, in: Journal of Public Health Policy, 35, p. 363-386.
Google Scholar
BOROWSKA A., 2012, Rozwój zrównoważony a rozwój duchowy człowieka, in: Economy and Management, 2, p. 20-27.
Google Scholar
CAMPBELL F., BODLEY A., BERKELEY C., 2007, Measuring Quality of Life: Does Local Environmental Quality Matter?, ENCAMS Research Report.
Google Scholar
CHWALIBÓG K., WOLSKI P., 2015, To co ważne dla przeciwdziałania destrukcji krajobrazu, in: Krajobraz kulturowo-przyrodniczy z perspektywy społecznej, eds Ratajski S., Ziółkowski M., Polski Komitet ds. UNESCO, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa, p. 71-95.
Google Scholar
CONSTITUTION of the World Health Organization, WHO, New York 1948.
Google Scholar
CORBURN J., 2009, Toward the Healthy City: People, Places, and the Politics of Urban Planning, The MIT Press Cambridge, Massachusetts, London, United Kingdom.
Google Scholar
COSTANZA R., D'ARGE R., DE GROOT R., FARBER S., GRASSO M., HANNON B., LIMBURG K., NAEEM S., O'NEILL R.V., PARUELO J., RASKIN G.R., SUTTON P., VAN DER BELT M., 1997, The value of the world's ecosystem services and natural capital, in: Nature, 387, p. 253-260.
Google Scholar
CZAŁCZYŃSKA-PODOLSKA M., RZESZOTAR-SKA-PAŁKA M., 2016, Spaces that heal and integrate as inspiration for a new look on the modern city, in: Space & Form, 28, p, 165-180.
Google Scholar
DANIŁOWA N., 1988 (1977), Przyroda i nasze zdrowie, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Google Scholar
DŁUŻEWSKA A., 2016, Cultural Ecosystem Services – Framework, Theories and Practices, in: Problemy Ekorozwoju /Problems of Sustainable Development, 12(1), p. 101-110.
Google Scholar
DOBRZAŃSKA B., DOBRZAŃSKI G., KIEŁCZEWSKI D., 2008, Ochrona środowiska przyrodniczego, PWN, Warszawa.
Google Scholar
DORN S., RELF D., 1995, Horticulture: Meeting the needs of special populations, in; Hort Technology, 5(2), p. 94-103.
Google Scholar
DOUGHTY K., 2013, Walking together: The embodied and mobile production of a therapeutic landscape, in: Health & Place, 24, p. 140-146.
Google Scholar
EDWORTHY J., 1997, Noise and its effects on people: an overview, in: International Journal of Environmental Studies, 51(4), p. 335-344.
Google Scholar
EL BARMELGY H., 2013, Healing Gardens’ Design, in: International Journal of Education and Research, 1(6), p. 4.
Google Scholar
EUROPEAN Landscape Convention, The Council of Europe, Florence 2000.
Google Scholar
FRANCIS THE POPE, 2015, Encyclical Laudato SI’, Vatican.
Google Scholar
GEHL J., 2014, Miasta dla ludzi, RAM, Kraków.
Google Scholar
GESLER W., 1992, Therapeutic landscapes: medical issues in light of the new cultural geography, in: Social Science and Medicine, 34(7), p. 735-746.
Google Scholar
GESLER W., 1996, Lourdes: healing in a place of pilgrimage, in: Health and Place, 2(2), p. 95-105.
Google Scholar
GESLER W., 2003, Healing places, Rowman & Littlefield, Lanham.
Google Scholar
GUS, 2017, Jakość życia w Polsce w 2015 r., wyniki badania spójności społecznej, Studia i Analizy Statystyczne GUS, Warszawa.
Google Scholar
HALES D., 2012, An invitation to health: choosing to change, Wadsworth Cengage Learning, Belmont.
Google Scholar
HAZEN T., 1995, Therapeutic Garden Characteristics, in: The American Horticultural Therapy Association, 41(2), p. 3.
Google Scholar
HEALTH IN THE FRAMEWORK OF SUSTAINABLE DEVELOPMENT, 2014, Technical Report for the Post-2015 Development Agenda, Sustainable Development Solutions Network.
Google Scholar
HOUGHTON F., HOUGHTON S., 2015, Therapeutic micro-environments in the Edgelands: A thematic analysis of Richard Mabey's The Unofficial Countryside, in: Social Science & Medicine, 133, p. 280-286.
Google Scholar
JASZCZAK A., 2016, ‘Zielona’ i ‘niebieska’ terapia w niemieckich uzdrowiskach (na przykładzie Kurortu Bad Bevensen), in: Hortiterapia – terapia wspomagająca rehabilitację dzieci i dorosłych, ed. Płoszaj-Witkowska B., Wydawnictwo UWM, Olsztyn, p. 35-47.
Google Scholar
KAŁAMUCKA W., 2017, Jakość życia i zabezpieczenie egzystencji z perspektywy geograficznej, Wyd. UMCS, Lublin.
Google Scholar
KAPLAN R., KAPLAN S., 1989, The Experience of Nature: a Psychological Perspective, Cambridge University Press, Cambridge.
Google Scholar
KARJALAINEN E., SARJALA T., RAITIO H., 2010, Promoting human health through forests: overview and major challenges, in: Environmental Health and Preventive Medicine, 15, p. 1-8.
Google Scholar
KARSKI J.B., 1994, Zdrowie i promocja zdrowia. Aspekt ewolucyjny, in: Promocja zdrowia. Wprowadzenie do zagadnień krzewienia zdrowia, eds. Karski
Google Scholar
J.B., Słońska Z., Wasilewski B.W., Sanmedia, Warszawa, p. 15-24.
Google Scholar
KEARNS R.A., ANDREWS G., 2010, Geographies of well-being, in: The SAGE Handbook of Social Geographies, SAGE, eds. Smith S.J., Pain R., Marston S., Jones J. P., London, p. 309-328.
Google Scholar
KISTOWSKI M., 1997, Studium związków pomiędzy strukturą i potencjałem krajobrazu młodoglacjalnego (na przykładzie okolic Ełku), in: Prace i Studia Geograficzne, 21, Studia Geoekologiczne, Uniwersytet Warszawski, Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, p. 43-64.
Google Scholar
KOPCZYŃSKI K., SKOCZYLAS J., 2008, Krajobraz przyrodniczy i kulturowy. Próba ujęcia interdyscyplinarnego, Badania Interdyscyplinarne UAM w Poznaniu, no 13, UAM, Poznań.
Google Scholar
KOZŁOWSKI S., 2015, Przyszłość ekorozwoju, Wyd. KUL, Lublin.
Google Scholar
KRETOWICZ P., 2013, Nowe podejścia badawcze w geografii zdrowia w literaturze anglosaskiej, in: Przegląd Geograficzny, 85(4), p. 549-571.
Google Scholar
LANDSCAPES and Individual and Social Well-being, 2003, European Landscape Convention Report Theme of the 2003 Workshop, Council of Europe Strasbourg 2003.
Google Scholar
LANDSCAPE and Sustainable Development: Challenges of the European Landscape Convention, 2006,
Google Scholar
Council of Europe, Strasbourg.
Google Scholar
LIAMPUTTONG P., SUWANKHONG D., 2015, Therapeutic landscapes and living with breast cancer: The lived experiences of Thai women, in: Social Science & Medicine, 128, p. 263-271.
Google Scholar
LUTTIK J., 2000, The value of trees, water and open spaces as reflected by house prices in the Netherlands, in: Landscape and Urban Planning, 48, p. 161-167.
Google Scholar
MALINOWSKA E., 2006, Zmiany walorów wizualnych krajobrazu w dolinie Narwi, in: Problemy Ekologii Krajobrazu, vol. XVIII, Zakład Ochrony Środowiska UMCS Lublin, p. 305-313.
Google Scholar
MASLOW A.H., 1954, Motivation and personality, in: Journal of Personality, 22(3), p. 326-347.
Google Scholar
MAZUR-WIERZBICKA E., 2017, Zdrowie publiczne jako element zrównoważonego rozwoju –analiza komparatywna. Polska na tle Unii Europejskiej, in: Studia Ekonomiczne 310, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, p. 53-67.
Google Scholar
MEIJERING L., LETTINGA A., NANNINGA CH., MILLIGAN CH., 2017, Interpreting therapeutic landscape experiences through rural stroke survivors’ biographies of disruption and flow, in: Journal of Rural Studies 51, p. 275-283.
Google Scholar
MENATTI L., DA ROCHA A.C., 2016, Landscape and Health: Connecting Psychology, Aesthetics, and Philosophy through the Concept of Affordance, in: Front Psychol. 7, p 571.
Google Scholar
MYGA-PIĄTEK U., 2010, Przemiany krajobrazów kulturowych w świetle idei zrównoważonego rozwoju, in: Problemy Ekorozwoju/ Problems of Sustainable Development, 5(1), p 95-108.
Google Scholar
MYGA-PIĄTEK U., 2011, Koncepcja zrównoważonego rozwoju w turystyce, in: Problemy Ekorozwoju/ Problems of Sustainable Development, 6(1), p. 145-154.
Google Scholar
MYGA-PIĄTEK U., 2012, Krajobrazy kulturowe. Aspekty ewolucyjne i typologiczne, Uniwersytet Śląski, Katowice.
Google Scholar
NAESS P., 2001, Urban planning and sustainable development, in: European Planning Studies 9(4), p. 504-524.
Google Scholar
OSIKOWSKA W., PRZETACZNIK J., 2007, Problemy percepcji i oceny estetycznej krajobrazu Krakowa, in: Roczniki Geomatyki, 5(8), p. 79-88.
Google Scholar
PARK B.J., TSUNETSUGU Y., KASETANI T., KAGAWA T., MIYAZAKI Y., 2010, The physiological effects of Shinrin-yoku (taking in the forest atmosphere or forest bathing): evidence from field experiments in 24 forests across Japan, in: Environ Health Prev Med., 15(1), p. 18-26.
Google Scholar
PAWŁOWSKA K., 2001, Idea swojskości krajobrazu kulturowego, in: Krajobraz kulturowy. Idee, problemy, wyzwania, ed. Myga-Piątek U., Wydział Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego, Oddział Katowicki Polskiego Towarzystwa Geograficznego, Sosnowiec, p. 95-101.
Google Scholar
PAWŁOWSKA K., 2008, Przeciwdziałanie konfliktom wokół ochrony i kształtowania krajobrazu. Partycypacja społeczna, debata publiczna, negocjacje, PK, Kraków.
Google Scholar
PERRIAM G., 2015, Sacred Spaces, Healing Places: Therapeutic Landscapes of Spiritual Significance, in: J Med Humanit, 36, p. 19-33.
Google Scholar
PIETRZAK-ZAWADKA J., ZAWADKA J., 2016, Obszary przyrodniczo cenne jako miejsce realizacji innowacyjnych form turystyki zdrowotnej na przykładzie lasoterapii, in: Studia Ekonomiczne i Regionalne, 9(3), p. 112-120.
Google Scholar
PONIKOWSKA I., MARCINIAK K., 1988, Ciechocinek – terenoterapia uzdrowiskowa, PWN, Warszawa.
Google Scholar
POSKROBKO B., 2013, Zielona terapia i rekreacja jako nowy produkt turystyczny, in: Problemy Turystyki i Rekreacji, 3, p. 5-23.
Google Scholar
PRZEWOŹNIAK M., 1991, Krajobrazowy system interakcyjny strefy nadmorskiej w Polsce, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Google Scholar
PUBLIC Health and Landscape, Creating Healthy Places, 2013, Landscape Institute Position Statement, London.
Google Scholar
QUIET Areas in Europe. The Environment Unaffected by Noise Polution, 2016, EEA Report No 14.
Google Scholar
PUDELSKA K., DUDKIEWICZ M., DURLAK W., PARZYMIES M., 2016, Ranga dawnych i współczesnych ogrodów terapeutycznych, in: Acta Sci. Pol. Form. Circumiectus, 15(1), p. 125-137.
Google Scholar
RICHLING A., SOLON J., 2011, Ekologia krajobrazu, PWN, Warszawa.
Google Scholar
ROSE E., 2012, Encountering place: A psychoanalytic approach for understanding how therapeutic landscapes benefit health and wellbeing, in: Health & Place, 18, p. 381-1387.
Google Scholar
SEIDMAN M. D., STANDRING R.T, 2010, Noise and Quality of Life, in: Int. J. Environ. Res. Public. Health., October, 7(10), p. 3730-3738.
Google Scholar
SENETRA A., SZCZEPAŃSKA A, WASILEWICZ-PSZCZÓŁKOWSKA M., 2014, Traffic noise as a factor driving apartment prices-a case study of a large European urban agglomeration, in: Acoustics Australia, 42 (1): 47-50.
Google Scholar
SŁOŃSKA Z., 2008, Nowe oblicze medykalizacji: redefinicja i marginalizacja promocji zdrowia, in: Socjologia i antropologia medycyny w działaniu, eds. Piątkowski, Płonka-Syroka B., Arboretum, Wrocław.
Google Scholar
THOMPSON C., 2011, Linking landscape and health. The recurring theme, in: Landscape and Urban Planning, 99, 3-4, p. 187-195.
Google Scholar
TOCZEK-WERNER S., SOŁTYSIK M., 2012, Orientacja na dobrostan i zdrowie jako źródło popytu na turystykę w naturze i naturalnych krajobrazach. Zdrowotnej, in: Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Ekonomiczne Problemy Usług, 83, p. 279-292.
Google Scholar
TROJANOWSKA M., 2017, Parki i ogrody terapeutyczne, PWN, Warszawa.
Google Scholar
TROJANOWSKA M., SAS-BOJARSKA A., 2013, Ocena wpływu inwestycji na zdrowie w świetle badań nad terapeutycznymi właściwościami krajobrazu, in: Architektura Krajobrazu, 40(3), p. 94-107.
Google Scholar
TSUNETSUGU Y., LEE J., PARK B.-J., TYRVÄINEN L., KAGAWA T., 2013, Physiological and psychological effects of viewing Urban forest landscapes assessed by multiple measurements, in: Landscape and Urban Planning, 113, p. 90-93.
Google Scholar
ULRICH R.S., 1984, View through a window may influence recovery from surgery, in: Science, Vol. 224(4647), p. 420-421.
Google Scholar
UN, The Rio Declaration on Environment and Development, 1992, Rio De Janeiro.
Google Scholar
VALLÉS-PLANELLS M., GALIANA F., VAN EETVELDE V., 2014, A classification of landscape services to support local landscape planning, in: Ecology and Society, 19(1), p. 44.
Google Scholar
VELARDE M.D., FRY G., TVEIT M., 2007, Health effects of viewing landscapes – Landscape types in environmental psychology, in: Urban Forestry & Urban Greening, 6, p. 199-212.
Google Scholar
VERBURG P. H., VAN DE STEEG J., VELD-KAMP A., WILLEMEN L., 2009, From land cover change to land function dynamics: A major challenge to improve land characterization, in: Journal of Environmental Management, 90, p. 1327-1335.
Google Scholar
WALENTYNOWICZ-MORYL K., 2017, Wielowymiarowe modele zdrowia, in: Hygeia Public Health, 52(1), p. 1-5.
Google Scholar
WCED (WORLD COMMISSION ON ENVIRONMENT AND DEVELOPMENT), 1987, Our Common Future, Oxford University Press, New York 1987.
Google Scholar
WILLIAMS A., 1999, Therapeutic landscapes in holistic medicine, in: Social Science &Medicine, 46(9), p. 1193-1203.
Google Scholar
WILLIAMS, A. (ed.)., 2007, Therapeutic landscapes, London, Ashgate Publishing.
Google Scholar
WILLIAMS A., 2010, Spiritual therapeutic landscapes and healing: A case study of St. Anne de Beaupre, Quebec, Canada, in: Social Science & Medicine, 70, p. 1633-1640.
Google Scholar
WILSON E.O., 1984, Biophilia. The human Bond with other species, Harvard University Press, Cambridge.
Google Scholar
WILSON E.O., 2008, The nature of human nature, in:. Biophilic Design, eds. Kellert S., Heerwagen J, Mador M., New Jersey: John Wiley & Sons, p. 21-25.
Google Scholar
WŁODARCZYK Z., 2013, Ogród biblijny – nowy typ ogrodu tematycznego, in: Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rolniczego im. Hugona Kołłątaja w Krakowie, 499, Rozprawy, 376.
Google Scholar
WOJCIECHOWSKI K.H., 1986, Problemy percepcji i oceny estetycznej krajobrazu, UMCS, Lublin.
Google Scholar
WOJCIECHOWSKI K.H., 1994, O przydatności badań percepcji krajobrazu, in: O percepcji środowiska Zeszyty Naukowe PAN nr 9, ed. J. Bogdanowski, Komitet Naukowy przy Prezydium PAN ‘Człowiek i Środowisko’, Warszawa, p. 109-124.
Google Scholar
WOJCIECHOWSKI K.H., 2004, Miejsce postrzeganego krajobrazu w całościowym ujęciu jakości życia, in: Annales UMCS. Sectio B, 59(13), p. 213-229.
Google Scholar
WOLF K.L., FLORA K., 2010, Mental Health and Function – A Literature Review, in: Green Cities: Good Health, College of the Environment, University of Washington, Washington.
Google Scholar
WOYNAROWSKA B., 2008, Edukacja zdrowotna, PWN, Warszawa.
Google Scholar
Autorzy
Sebastian BernatMaria Curie-Skłodowska University, Faculty of Earth Sciences and Spatial Management, Al. Kraśnicka 2 CD, 20-718 Lublin, Poland Polska
Statystyki
Abstract views: 23PDF downloads: 9
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.