Konserwacja wzgórza zamkowego w Gniewie w latach 1961–2011. Pół wieku w dziejach zabytku
Abstrakt
Zespół wzgórza zamkowego w Gniewie należy do grupy najcenniejszych zabytków związanych z państwem krzyżackim. Wielokrotnie w swoich dziejach niszczony i przebudowywany zamek konwentualny, siedziba polskich starostów, w XIX wieku magazyn, potem więzienie i koszary, zniszczony pożarem w 1921 roku, przez szereg kolejnych dziesięcioleci pozostawał w formie ruiny. Początek badań architektonicznych, prac projektowych, budowlanych i konserwatorskich na terenie zamku gniewskiego datuje się na lata 60–te XX wieku. Artykuł przedstawia efekty prac prowadzonych przez PP Pracownie Konserwacji Zabytków w latach 1962–1990 oraz dotychczas niepublikowane wyniki, wykonanych w latach 1972–1973, badań historyczno-architektonicznych zabudowy wzgórza zamkowego. Zaprezentowana zostanie także autorska koncepcja adaptacji zamku, wykonana w 1973 roku na podstawie wyników badań i rozwarstwienia chronologiczne. W oparciu o zasadę ograniczonej interwencji w strukturę zabytku, przy wykorzystaniu zaangażowania mieszkańców oraz lokalnego potencjału inwestycyjnego, w latach 1991–2001, przy aktywnym udziale wojewódzkiego konserwatora zabytków, zrealizowano pierwszy etap prac adaptacyjnych. Realizacja drugiego etapu w latach 2002–2011 polegała na modyfikacji programu użytkowego wynikającej z nowych oczekiwań skoncentrowanych na obsłudze ruchu turystycznego dostosowanych do realnych możliwości finansowania. W okresie pięćdziesięciu lat, dzięki działalności wielu osób i instytucji, w zmieniającym się otoczeniu organizacyjnym i finansowym przy ewolucji teorii ochrony zabytków, zamek w Gniewie doprowadzony został do stanu umożliwiającego jego użytkowanie. Zasadniczo zmieniona koncepcja architektoniczna oraz związany z nią charakter i zakres prac budowlano – konserwatorskich prowadzonych po 2011 roku wyznaczył cezurę czasową niniejszego artykułu.
Słowa kluczowe:
zamek w Gniewie, badania architektoniczne, koncepcja adaptacji, prace konserwatorskie, użytkowanie zabytkuBibliografia
Arszyński, M. (1995/1). Gniew. Architektura gotycka w Polsce, pod redakcją T. Mroczko i M. Arszyńskiego, T. II, Katalog zabytków pod redakcją Andrzeja Włodarka. (82) Warszawa: Instytut Sztuki PAN.
Google Scholar
Arszyński, M. (1995/2). Budownictwo warowne zakonu krzyżackiego w Prusach (1230-1454). Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika.
Google Scholar
Choińska-Bohdan, E. (1994). Gniew w świetle badań archeologicznych. Gdańsk.
Google Scholar
Gawlicki, M. (1973). Studium Historyczno – konserwatorskie oraz koncepcja adaptacji Wzgórza Zamkowego w Gniewie. Gdańsk: Praca dyplomowa, Politechnika Gdańska Instytut Architektury i Urbanistyki (maszynopis i plansze graficzne).
Google Scholar
Gniew – Zamek i Pałacyk Myśliwski, (1961) Józef Chrzanowicz, Tadeusz Domagała, Adam Stefanowicz, Zygmunt Wysocki, maszynopis i dokumentacja pomiarowa w skali 1:50. Gdańsk: PP PKZ.
Google Scholar
Guerquin, B. (1974). Zamki w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Arkady.
Google Scholar
Haftka, M. (1999). Zamki krzyżackie w Polsce. Szkice z dziejów. Malbork Płock: Wydawnictwo Consort i Muzeum Zamkowe w Malborku.
Google Scholar
Hołowińska, Z., Klinger, W., & Massalski, R. (1981). Badania architektoniczno-archeologiczne na terenie głównego budynku zamkowego w Gniewie w 1981 roku. Gdańsk: Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej nr 337, Architektura, T. 24.
Google Scholar
Hołowińska, Z., & Massalski, R. (1987). Badania architektoniczno-archeologiczne na terenie zamku w Gniewie w 1982 roku. Gdańsk: Zeszyty Naukowe Politechniki Gdańskiej nr 407, Architektura, T. 26.
Google Scholar
Kadłuczka, A. (2014). Zamek krzyżacki w Gniewie. Przyczynek do jego chronologii i stratygrafii. Historia i współczesność w architekturze i urbanistyce, T. 1, Monografia nr 465, Kraków: Politechnika Krakowska.
Google Scholar
Kajzer, L., Kołodziejski, S., & Salm J. (2001). Leksykon zamków w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Arkady.
Google Scholar
Kąsinowski, A. (1961). Powierzchniowe badania architektoniczne zamku w Gniewie. Szczecin: PP Pracownie Konserwacji Zabytków (maszynopis).
Google Scholar
Kopia lustracji zamku gniewskiego przeprowadzonej w roku 1565. Archiwum Państwowe w Gdańsku, sygn. I 63a/499.
Google Scholar
Łoziński, J.Z. (1992). Pomniki sztuki w Polsce. Tom II część I Pomorze. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”.
Google Scholar
Molski, P. (2021). Przekształcenia zabytkowych obiektów – próba kodyfikacji. Ochrona Dziedzictwa Kulturowego, 11(2021), 13–26.
Google Scholar
Paczkowski, J. (1938). Opis królewszczyzn w woj. Chełmińskim, pomorskim i malborskim w roku 1664. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu.
Google Scholar
Steinbrecht, C. (1888). Preussen zur Zeit Landmaister. Danzig.
Google Scholar
Struczyński, J. (2001). Vivat Vasa! Konfrontacje polsko – szwedzkie. Gdańsk.
Google Scholar
Struczyński, J. (2003). Gniew – Miasto z Charakterem. Gniew (maszynopis).
Google Scholar
Strzelecka, I. (1982). Gniew. Pomorze w Zabytkach Sztuki. Wrocław Warszawa Kraków Gdańsk Łódź: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1982.
Google Scholar
Torbus T., Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach, Gdańsk: wydawnictwo słowo/obraz terytoria, 2014.
Google Scholar
Urban K., Rewaloryzacja i rewitalizacja zamku w Gniewie poprzez odtwórstwo historyczne, Bydgoszcz: Praca magisterska, Akademia Bydgoska im. Kazimierza Wielkiego, Wydział Humanistyczny Instytut Historii, 2003, (maszynopis).
Google Scholar
Współczesne problemy teorii konserwatorskiej w Polsce (2008), Warszawa–Lublin: Międzynarodowa Rada Ochrony Zabytków ICOMOS, Politechnika Lubelska.
Google Scholar
Statystyki
Abstract views: 53PDF downloads: 68
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
