Problematyka konserwatorska historycznych przestrzeni publicznych na przykładzie przekształceń krajobrazu Starego Miasta w Bydgoszczy
Karolina Zimna-Kawecka
kzimka@umk.plNicolaus Copernicus University in Toruń: Faculty of Arts (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-9612-8038
Abstrakt
Celem artykułu jest zaprezentowanie wniosków z analizy problematyki konserwatorskiej wybranych przekształceń historycznego obszaru staromiejskiego Bydgoszczy w kontekście zasad międzynarodowych doktryn dotyczących ochrony miast historycznych. Działania w obrębie zespołu w zakresie rewaloryzacji, rewitalizacji i odbudowy trwają nieprzerwanie od końca lat 40. XX w. i bardzo dobrze ilustrują zmiany w sposobie podejścia i przyjmowania rozwiązań planistyczno-formalnych w zakresie koncepcji funkcjonalno-przestrzennej i architektonicznej. Każda przestrzeń publiczna jest wynikiem decyzji różnych decydentów oraz oczekiwań różnych grup interesariuszy. W procesach ochrony i zagospodarowania historycznych obszarów ważnym były i są wytyczne służb konserwatorskich, od których zawsze wymagano nie tylko dbania o zabytki, realizacji zasad teorii konserwatorskiej, lecz także uwzględnienia potrzeb współczesności. Recenzentem działań jest społeczeństwo, które rzadko kiedy jednomyślne formułuje oceny, często nie posiadając szczegółowej wiedzy o okolicznościach powstania czy modyfikacji projektów. Ocena przedsięwzięć wymaga często odpowiedniej perspektywy czasowej.
Wyszczególnione w literaturze fazy odbudowy miast historycznych w XXI w. ulegają zatarciu – istnieje podejście oparte o indywidualizm twórczy z jednocześnie podejmowanymi działaniami rekonstrukcyjnymi lub modernistycznymi, które powinny wynikać ze studium wartościującego i badań. Zalecenia z dokumentów doktrynalnych traktowane są jednak przez władze często wybiórczo. Stosuje się chętnie wskazania do przeprowadzania konsultacji społecznych, tworzenia interdyscyplinarnych gremiów opiniodawczych, identyfikacji tradycji miejscowości oraz tworzenia lokalnych rozwiązań prawnych. Regulacje te wspomagają działania konserwatorskie na poziomie ogólnym (np. kształtowanie treści mpzp). W zespołach zabudowy z pocz. XX w. nie ma niestety nadal wystarczającego zrozumienia u osób spoza środowiska konserwatorskiego wagi zachowania autentycznej materii i układu funkcjonalno-przestrzennego. Inwestorzy wskazują nadrzędność adaptacji do nowej funkcji ponad zachowanie historycznej materii/układu, pozytywnie zaś odnoszą się do działań rekonstrukcyjnych formy, jako odniesienie do tradycji miejsca. Ochrona miast obejmuje obecnie monitorowanie i zarządzanie procesami społecznymi, gdzie zadania stricte konserwatorskie są elementem polityki zarządzania. Należy dookreślić rolę konserwatora, który jako organ jest powołany do ochrony substancjalnej zabytku, tymczasem oczekuje się od niego decyzji opartych o czynniki spoza tego zakresu: proekologiczne czy proekonomiczne, jako wspierające zrównoważony rozwój.
Słowa kluczowe:
historyczna przestrzeń publiczna, ochrona miast historycznych, Bydgoszcz, rewitalizacjaBibliografia
Bembnista B., Nie będzie drzew na Starym Rynku? Wojewódzki Konserwator Zabytków blokuje ich posadzenie, https://metropoliabydgoska.pl/nie-bedzie-drzew-na-starym-rynku-wojewodzki-konserwator-zabytkow-blokuje-decyzje/ [dostęp: 8.06.2023].
Google Scholar
Bembnista B., Skuteczny bunt przeciwko wyburzeniom przy Gdańskiej i Chodkiewicza. ZDMiKP wycofuje się z pomysłu, https://metropoliabydgoska.pl/skuteczny-bunt-przeciwko-wyburzeniom-przy-gdanskiej-i-chodkiewicza-zdmikp-wycofuje-sie-z-pomyslu/ [dostęp: 22.12.2022].
Google Scholar
Biurowiec przy pl. Kościeleckich odmieni centrum Bydgoszczy, https://bydgoszcz.wyborcza.pl/bydgoszcz/7,65120,19972296,biurowiec-przy-pl-koscieleckich-odmieni-centrum-bydgoszczy.html [dostęp: 4.01.2023].
Google Scholar
Bobbe S., Nowa kamienica Adama Sowy to hit czy kit?, https://expressbydgoski.pl/nowa-kamienica-adama-sowy-to-hit-czy-kit-zdjecia/ar/c3-11961784 [dostęp: 19.12.2022].
Google Scholar
Bobbe S., Wyspa św. Barbary nowym miejscem na kulturalnej mapie Bydgoszczy? Czy powstanie tam kawiarenka?, https://bydgoszcz.naszemiasto.pl/wyspa-sw-barbary-nowym-miejscem-na-kulturalnej-mapie/ar/c1-8820283 [dostęp: 19.12.2022].
Google Scholar
Brakowski K., Pamięci ofiar hitlerowców, [w:] Kalendarz Bydgoski na rok 1970, red. W. Drygałowa, K. Brakowski, Bydgoszcz 1969.
Google Scholar
Bręczewska-Kulesza D., Najpiękniejsze bydgoskie kamienice czynszowe. Bydgoszcz Belle Époque, Bydgoszcz 2014.
Google Scholar
Bręczewska-Kulesza D., Nowoczesne galerie handlowe w zabytkowym centrum Bydgoszczy, „Zeszyty Naukowe Politechniki Poznańskiej” 2011, z. 23.
Google Scholar
Bydgoski hotel wśród dziesięciu najlepszych zabytków po renowacji w Europie. Doceniony za fasadę, https://bydgoszcz.wyborcza.pl/bydgoszcz/7,48722,25930057,bydgoski-hotel-wsrod-dziesieciu-najlepszych-zabytkow-po-renowacji.html [dostęp: 4.01.2023].
Google Scholar
Deklaracja amsterdamska, Amsterdam 1975, [w:] Vademecum konserwatora zabytków. Międzynarodowe normy ochrony dziedzictwa kultury, oprac. B. Szmygin, Warszawa 2015.
Google Scholar
Derkowska-Kostkowska B., Powstanie śródmiejskiego kompleksu architektoniczno-urbanistycznego Bydgoszczy od połowy XIX do początku XX w. i stan obecny, [w:] Ochrona dziedzictwa kulturowego na terenie województwa kujawsko-pomorskiego. Doświadczenie, stan obecny, perspektywy, red. S. Łaniecki, Bydgoszcz 2014.
Google Scholar
Derkowska-Kostkowska B., Tereny zielone w Bydgoszczy w czasach zaboru pruskiego, [w:] Zieleń w krajobrazie miasta XIX i XX wieku, red. L. Łbik, K. Strauss, A. Wysocka, Bydgoszcz 2018 („Architektura miast”, t. V).
Google Scholar
Dobiszewska M., Parysek M., Projekt koncepcyjny rozbudowy Urzędu Miejskiego – Ratusza w Bydgoszczy, „Miastorojekt – Bydgoszcz”, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków Delegatura w Bydgoszczy, sygn. B/222, Bydgoszcz 1976.
Google Scholar
Dokument z Nara o autentyzmie, Nara 1994, [w:] Vademecum konserwatora zabytków. Międzynarodowe normy ochrony dziedzictwa kultury, oprac. B. Szmygin, Warszawa 2015.
Google Scholar
Grysińska-Jarmuła K., Towarzystwo Upiększania Miasta i jego wkład w działania na rzecz uatrakcyjnienia Bydgoszczy, [w:] Zieleń w krajobrazie miasta XIX i XX wieku, red. L. Łbik, K. Strauss, A. Wysocka, Bydgoszcz 2018 („Architektura miast”, t. V).
Google Scholar
Gugla J., Czajkowska M., Na Starym Rynku w Bydgoszczy pojawiają się kolejne drzewa, https://bydgoszcz.wyborcza.pl/bydgoszcz/7,48722,25902175,na-starym-rynku-w-bydgoszczy-pojawiaja-sie-kolejne-drzewa.html?_ga=2.1716913.1215030411.1673822121-1901090389.1661832629 [dostęp: 7.01.2023].
Google Scholar
Gugla J., Tyczyno A., Stary Rynek punkt po punkcie. Wielka płyta bez przeboju, https://bydgoszcz.wyborcza.pl/bydgoszcz/7,48722,24919396,stary-rynek-punkt-po-punkcie-wielka-plyta-bez-przeboju.html [dostęp: 7.01.2023].
Google Scholar
Jak miał wyglądać Stary Rynek? Bardzo długa historia jednej zmiany, https://bydgoszcz.wyborcza.pl/bydgoszcz/56,48722,22556374,jak-mial-wygladac-stary-rynek-bardzo-dluga-historia-jednej.html#S.embed_article-K.C-B.1-L.1.zw [dostęp: 7.01.2023].
Google Scholar
Jaskot R., GM Architekci: Nasz Stary Rynek wyglądałby inaczej, https://bydgoszcz.wyborcza.pl/bydgoszcz/7,48722,24959685,architektura-dyskusja-o-glownym-placu-bydgoszczynasz-stary.html#S.related-K.C-B.1-L.2.zw [dostęp: 7.01.2023].
Google Scholar
Jastrzębska-Puzowska I., In the search for the cultural identity for Bydgoszcz: The dispute on the appearance of the western frontage of Old Market Square in Bydgoszcz, [w:] Kulturerbe und Aneignungsprozesse in deutsch-polnischen Kontakträumen: Motivationen, Realitäten, Träume, Beiträge der 20. Jubiläumstagung des Arbeitskreises deutscher und polnischer Kunsthistoriker und Denkmalpfleger in Frankfurt (Oder)/Słubice, 26–29 September 2012, wyd. P. Zalewski, J. Drejer, Warszawa – Frankfurt nad Odrą 2014 („Das Gemeinsame Kulturerbe”, Bd. 9) .
Google Scholar
Jastrzębska-Puzowska I., Wysocka A., Usuwanie śladów i zacieranie tradycji. Architektura i urbanistyka Bydgoszczy w czasie II wojny światowej i w pierwszych latach powojennych, „Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu” 2007, z. 12.
Google Scholar
Karta Ewidencyjna Zabytków Architektury i Urbanistyki. Zespół urbanistyczny – Bydgoszcz, oprac. P. Winter, Bydgoszcz 2004.
Google Scholar
Karta Waszyngtońska – Międzynarodowa Karta Ochrony Miast Historycznych ICOMOS, Toledo–Waszyngton 1987, [w:] Vademecum konserwatora zabytków. Międzynarodowe normy ochrony dziedzictwa kultury, oprac. B. Szmygin, Warszawa 2015.
Google Scholar
Karta Wenecka – Międzynarodowa Karta Konserwacji i Restauracji Zabytków Architektury i Miejsc Historycznych, Wenecja 1964, [w:] Vademecum konserwatora zabytków. Międzynarodowe normy ochrony dziedzictwa kultury, oprac. B. Szmygin, Warszawa 2015.
Google Scholar
Kucharzewska J., Współczesne inwestycje w relacji z zabytkowymi układami przestrzennymi na przykładzie bydgoskiego rynku i toruńskich Jordanek, „Biuletyn Komitatu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju” 2012, nr 249.
Google Scholar
Loose I., Renowacja obiektów dziedzictwa kulturowego na terenie Wyspy Młyńskiej w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2009.
Google Scholar
Lubocka-Hoffmann M., Doktryna konserwatorska a odbudowa miast, „Studia Elbląskie” 2008, t. 9.
Google Scholar
Lubocka-Hoffmann M., Miasta historyczne zachodniej i północnej Polski. Zniszczenia i programy odbudowy, Bydgoszcz 2004.
Google Scholar
Marciniak P., Bielawska-Pałaczyńska J., Rumież A., Poznań – współczesne przekształcenia w historycznej przestrzeni miasta. Dokonania, stan obecny i perspektywy, „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego” 2019, nr 7.
DOI: https://doi.org/10.35784/odk.8
Google Scholar
Miejska Pracownia Urbanistyczna w Bydgoszczy, https://www.mpu.bydgoszcz.pl/ [dostęp: 22.12.2022].
Google Scholar
Młyny Rothera modernizacją roku, https://www.bydgoszcz.pl/aktualnosci/tresc/mlyny-rothera-modernizacja-roku/ [dostęp: 19.12.2022].
Google Scholar
Nowa Karta Ateńska. Wizja miast XX i XXI wieku, tłum. S. Wyganowski S., Lizbona 2003, https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&ved=2ahUKEwja-6HYrNf8AhVSCewKHVypAssQFnoECBEQAQ&url=http%3A%2F%2Fwww.frw.fc.pl%2Fpliki%2Fkrtatenska2003.pdf&usg=AOvVaw02W0U4LOQbqlzdg1og9gsv [dostęp: 7.01.2023].
Google Scholar
Nowakowski R., Brda jako podstawa organicznej struktury Bydgoszczy, „Biuletyn Komitatu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju” 2012, nr 249.
Google Scholar
Okoń E., Tendecki J., Kozieł Z., Bydgoszcz, Toruń 1997 („Atlas Historyczny Miast Polskich”, t. 2: Kujawy, red. A. Czacharowski).
Google Scholar
Pluta J., Ulica Jatki wróciła do centrum Bydgoszczy po pięćdziesięciu latach niebytu,https://pomorska.pl/ulica-jatki-wrocila-do-centrum-bydgoszczy-po-piecdziesieciu-latach-niebytu/ar/6474840 [dostęp: 7.01.2023].
Google Scholar
Pszczółkowski M., Re-Konstruktionen im Stadtraum von Bromberg, [w:] Re-Konstruktionen. Stadt, Raum, Museum / Rekonstrukcje. Miasto, przestrzeń, muzeum, red. P. Korduba, D. Popp, Warszawa 2019 („Das Gemeinsame Kulturerbe / Wspólne dziedzictwo”, t. 11).
Google Scholar
Raczyńska-Mąkowska E., Najlepszy polski obiekt użyteczności publicznej stoi w Bydgoszczy, „Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu” 2000, z. 5. Remont i rozbudowa KPCK – podsumowanie, https://kpck.pl/remont-kpck-wpis-testowy/ [dostęp: 7.01.2023].
Google Scholar
Rozbicka M., Dziedzictwo architektury powojennej Polski jako zapis przemian politycznych, społecznych i ekonomicznych, „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego” 2017, nr 3.
Google Scholar
Rymaszewski B., O przetrwanie dawnych miast, Warszawa 1984.
Google Scholar
Salon miasta z menedżerem, https://www.bydgoszcz.pl/aktualnosci/tresc/salon-miasta-z-menedzerem/ [dostęp: 22.12.2022].
Google Scholar
Stawikowska E., Nowe malowidła na kamienicach w Gdańsku. Tym razem Ogarna i Rybackie Pobrzeże, https://trojmiasto.wyborcza.pl/trojmiasto/7,35612,20796038,nowe-malowidla-na-kamienicach-w-gdansku-tym-razem-ogarna-i.html [dostęp: 22.12.2022].
Google Scholar
Stempinska M., Rewitalizacja placu Kościeleckich w Bydgoszczy. Wiemy, co się zmieni, https://expressbydgoski.pl/rewitalizacja-placu-koscieleckich-w-bydgoszczy-wiemy-co-sie-zmieni/ar/c15-15894917 [dostęp: 22.12.2022].
Google Scholar
Stylowe ławki i kwietniki staną na płycie Starego Rynku, https://www.bydgoszcz.pl/aktualnosci/tresc/stylowe-lawki-i-kwietniki-stana-na-plycie-starego/ [dostęp: 22.12.2022].
Google Scholar
Szewczyk J., Regionalizm w teorii i praktyce architektonicznej, „Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych” 2006, t. 2.
Google Scholar
Tajchman J. i in., Studium konserwatorskie wraz z koncepcja uporządkowania zespołu staromiejskiego w Bydgoszczy, PPKZ, Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków Delegatura w Bydgoszczy, sygn. B/375, Bydgoszcz 1976.
Google Scholar
Wąs C., Antynomie współczesnej architektury sakralnej, Wrocław 2008.
Google Scholar
Wiśniewska K., Nowe Stare Miasto w Elblągu – wieloaspektowość interwencji w obszarze zabytkowym, „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego” 2021, nr 11.
DOI: https://doi.org/10.35784/odk.2795
Google Scholar
Wiśniewski J., Problemy kształtowania się i rewaloryzacji Zespołu Staromiejskiego w Bydgoszczy, „Kronika Bydgoska” 1982, t. 6 (1974–1975).
Google Scholar
Wiśniewski M., Filozofia proporcji. Krytyczny regionalizm Kennetha Framptona, „Autoportret” 2006, nr 3(16).
Google Scholar
Wysocka A., Zieleń międzywojennej Bydgoszczy, [w:] Zieleń w krajobrazie miasta XIX i XX wieku, red. L. Łbik, K. Strauss, A. Wysocka, Bydgoszcz 2018 („Architektura miast”, t. V).
Google Scholar
Zachwatowicz J., O polskiej szkole odbudowy i konserwacji zabytków, „Ochrona Zabytków” 1981, t. 34, nr 1–2.
Google Scholar
Zalecenia dotyczące ochrony zespołów zabytkowych i tradycyjnych i ich roli w życiu współczesnym (rekomendacja warszawska), Warszawa–Nairobi 1976, [w:] Vademecum konserwatora zabytków. Międzynarodowe normy ochrony dziedzictwa kultury, oprac. B. Szmygin, Warszawa 2015.
Google Scholar
Sitarek M., Zaczną budowę na Mostowej, https://expressbydgoski.pl/zaczna-budowe-na-mostowej/ar/c3-10973723 [10.01.2023].
Google Scholar
Zalecenia UNESCO w sprawie historycznego krajobrazu miejskiego, Paryż 2011, [w:] Vademecum konserwatora zabytków. Międzynarodowe normy ochrony dziedzictwa kultury, oprac. B. Szmygin, Warszawa 2015 .
Google Scholar
Zarządzenie nr 584/2013 Prezydenta Miasta Bydgoszczy z dn. 4 października 2013 r. w sprawie powołania Rady ds. Estetyki Miasta Bydgoszczy, https://archiwumbip.um.bydgoszcz.pl/apps/zarzadzenia-prezydenta/default.aspx.html [dostęp: 22.12.2022].
Google Scholar
Zimna-Kawecka K., Organizacyjne i praktyczne aspekty kształtowania estetyki przestrzeni publicznej w przedwojennej Bydgoszczy, [w:] Bydgostiana II. Historia i współczesność, red.A. Nadolska, Bydgoszcz 2023. [w druku].
Google Scholar
Zyglewski Z., Planty nad Starym Kanałem Bydgoskim, [w:] Zieleń w krajobrazie miasta XIX i XX wieku, red. L. Łbik, K. Strauss, A. Wysocka, Bydgoszcz 2018 („Architektura miast”, t. V).
Google Scholar
Autorzy
Karolina Zimna-Kaweckakzimka@umk.pl
Nicolaus Copernicus University in Toruń: Faculty of Arts Polska
https://orcid.org/0000-0002-9612-8038
Statystyki
Abstract views: 70PDF downloads: 60
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach 4.0 Miedzynarodowe.
