System ochrony zabytków – studium ewolucji w latach 1918–2023

Marcin Włodarczyk

ww@wpluswarchitekci.com.pl
Akademia Śląska, Wydział Architektury, Budownictwa i Sztuk Stosowanych (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-3959-3371

Małgorzata Włodarczyk

Włodarczyk + Włodarczyk Architekci (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-9474-5836

Abstrakt

System ochrony zabytków ulegał ciągłej ewolucji. Jego początki na ziemiach polskich sięgają czasu rozbiorów. Związane są z odrębnością podejścia do „pamiątkowości” w zaborze austriackim, pruskim i rosyjskim. W zaborze austriackim dominował kolegialny tryb dla rozstrzygania spraw konserwatorskich oraz korzystanie z opinii społecznych. Ten model był w dużej mierze podstawą tworzenia systemu ochrony w 1918, w wolnej Polsce. W przeciągu 105 lat jego organizacja i funkcjonowanie zmieniały się wielokrotnie. Nadal wymaga to ciągłego doskonalenia i refleksji w tak dynamicznie zmieniających się uwarunkowaniach społecznych, politycznych, naukowych i technicznych. Nie tylko one wskazują kierunki poszukiwania zmian. Istotny jest również czynnik społeczny, widoczny tak w potrzebie ochrony zabytków, jak i w coraz silniejszej potrzebie szeroko interpretowanej opieki nad zabytkami, współczesnymi dobrami kultury oraz dziedzictwem kulturowym i krajobrazowym.  Niezwykle ważny był i jest również czynnik prawny, związany z kodyfikacją zagadnień ochrony zabytków, prawa budowlanego i uwarunkowań dotyczących przestrzeni. Potrzebna wydaje się „standaryzacja” i zintegrowanie systemu ochrony zabytków i dziedzictwa kulturowego. Może także warto zastanowić się nad tzw. Kodeksem Konserwatorskim normującym całość problematyki.

Słowa kluczowe:

system ochrony, uregulowania, zabytki, dziedzictwo