Karta Zabytkowych Krajobrazów Kulturowych (KZKK) – propozycja

Irena Niedźwiecka-Filipiak

irena.niedzwiecka-filipiak@upwr.edu.pl
Instytut Architektury Krajobrazu; Uniwersytet Przyrodniczy we Wrosławiu;

Dorota Sikora


Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Katedra Sztuki Krajobrazu (Polska)

Łukasz Woźniak


Politechnika Łódzka, Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska, Instytut Architektury i Budownictwa (Polska)

Alicja Woźniak


Politechnika Łódzka, Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska, Instytut Architektury i Budownictwa (Polska)

Abstrakt

Obserwacja i badania dynamicznych procesów zachodzących w krajobrazie kulturowym, zagrażających jego zabytkowym wartościom, a także przeświadczenie o konieczności pełnego wdrożenia zapisów EKK w zakresie planowania, gospodarowania, a także polityki w zakresie krajobrazu stały się inspiracją do opracowania propozycji "Karty zabytkowych krajobrazów kulturowych" (KZKK). Zasady przedstawione w KZKK mają na celu przeciwdziałanie stratom i niekorzystnym zmianom w zabytkowych krajobrazach kulturowych w Polsce, poprzez ich identyfikację, waloryzację, diagnozę, w tym wskazanie zagrożeń oraz promowanie wartości. Stwierdzono, że nie jest możliwa ochrona krajobrazu kulturowego bez uwzględnienia jego dynamicznego charakteru i zmienności w czasie. Zasugerowano, że ochronie wartości zabytkowych krajobrazów kulturowych będzie sprzyjała ich identyfikacja oraz zachowanie ich cech reprezentatywnych i wyróżników w procesach gospodarowania i planowania. Wskazano także na konieczność interdyscyplinarnej współpracy przedstawicieli wszystkich interesariuszy przy formułowaniu konserwatorskiej polityki krajobrazowej. Celem Karty jest  rekomendowanie zrównoważonych relacji pomiędzy aspektami ekonomicznymi, społecznymi, kulturowymi i przyrodniczymi krajobrazów, w procesach ich ochrony, gospodarowania i planowania, z uwzględnieniem wszystkich interesariuszy, przy zapewnieniu wiodącej roli środowiskom konserwatorskim w kwestiach dotyczących zabytkowych wartości krajobrazów. Karta Zabytkowych Krajobrazów Kulturowych powstała w ramach Komisji Teorii Konserwatorskiej PKN ICOMOS.


Słowa kluczowe:

zabytkowy krajobraz kulturowy, ochrona zabytków, wartości krajobrazu, dokumenty doktrynalne, wyróżnik krajobrazu

• Architektura regionalna rzeczywista potrzeba czy iluzja? (2022). pod red. Liżewska, I. Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa;
  Google Scholar

• Blandford, C. (2023). 35 years of World Heritage in the UK – challenges and opportunities. Protection of Cultural Heritage, 17, 1–16. DOI – 10.35784/odk.5436;
  Google Scholar

• Bogdanowska, M. (2024). System w działaniu. Wiadomości z pierwszej linii frontu. Protection of Cultural Heritage, 19, 89-98. DOI – 10.35784/odk.5998;
  Google Scholar

• Court S., Jo E., Mackay R., Murai M., Therivel R. (2023), Wytyczne i zestaw narzędzi do ocen oddziaływania w kontekście światowego dziedzictwa, Warszawa: UNESCO, ICOMOS, ICCROM, IUCN, Narodowy Instytut Dziedzictwa;
  Google Scholar

• Deklaracja Amsterdamska, Kongres w sprawie Europejskiego Dziedzictwa Architektonicznego, 21-25 października 1975 r. (2015). W: Vademecum Konserwatora Zabytków, Międzynarodowe Normy Ochrony Dziedzictwa Kultury, pod. red. Szmygin, B. (55-60), Warszawa: Polski Komitet Narodowy ICOMOS;
  Google Scholar

• Europejska Konwencja Krajobrazowa, sporządzona we Florencji dnia 20 października 2000 r., Art.1. pkt. c (Dz. U. z 2006 r. nr 14 poz. 98);
  Google Scholar

• Ewidencja zabytków, https://nid.pl/dzialalnosc/gromadzenie-dokumentacji-rejestru-i-ewidencji/ewidencja-zabytkow/, data dostępu: 10. 08. 2024;
  Google Scholar

• Forczek-Brataniec, U. (2018). Przestrzeń widziana. Analiza widokowa w planowaniu i projektowaniu krajobrazu, Kraków: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej;
  Google Scholar

• García-Esparza, J.A. (2022). Urban Scene Protection and Unconventional Practices—Contemporary Landscapes in World Heritage Cities of Spain. Land 2022, 11, 324. https://doi.org/10.3390/ land11030324, data dostępu: 5.06.2024;
  Google Scholar

• Jacques, D. (2023). Changing the game: the case of cultural landscapes. Protection of Cultural Heritage, 1(17), 97–104. DOI - 10.35784/odk.5503 data dostępu: 5.06.2024;
  Google Scholar

• Jaranowska (Woźniak), A., Woźniak, Ł. (2014). Ochrona i kształtowanie układów urbanistycznych i ruralistycznych w terenach nadrzecznych, położonych w Obszarach Chronionego Krajobrazu, na przykładzie wsi Spicymierz w gminie Uniejów, województwo łódzkie. W: Współczesne uwarunkowania gospodarowania przestrzenią – szanse i zagrożenia dla zrównoważonego rozwoju, Gospodarka Przestrzenna, seria Monografii Naukowych, Tom III, pod red. Maciejewska, A. Warszawa: Oficyna Wyd. Politechniki Warszawskiej;
  Google Scholar

• Karta Ateńska. Postanowienia konferencji w Atenach w 1931 r., III. Uwypuklenie wartości Zabytków. W: Vademecum Konserwatora Zabytków, Międzynarodowe Normy Ochrony Dziedzictwa Kultury, pod. red. Szmygin, B. (2015). (27 - 30): Warszawa: Polski Komitet Narodowy ICOMOS;
  Google Scholar

• Karta Florencka, Międzynarodowa Karta Ogrodów, Międzynarodowy Komitet ICOMOS – IFLA ds. Ogrodów Historycznych, sporządzona w dn. 21 maja 1981 r. (2015). W: Vademecum Konserwatora Zabytków, Międzynarodowe Normy Ochrony Dziedzictwa Kultury, pod. red. Szmygin, B. (81-84): Warszawa: Polski Komitet Narodowy ICOMOS;
  Google Scholar

• Karta Krakowska. Pryncypia konserwacji i restauracji dziedzictwa architektoniczno-urbanistycznego, „Kraków 2000”. pkt 9. Krajobrazy, W: Międzynarodowe teksty doktrynalne ochrony i konserwacji zabytków, (2023) pod red. Szmygin, B. (174-177): Lublin-Warszawa: Wyd. Politechniki Lubelskiej, PKN Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS Polska;
  Google Scholar

• Karta Ochrony Fortyfikacji przyjęta uchwałą Walnego Zgromadzenia Członków PKN ICOMOS w dniu 18 maja 2021 r. https://www.icomos-poland.org/pl/struktura-organizacyjna/komisja-architektury-militarnej/359-karta-ochrony-fortyfikacji-18-maja-2021-r.html, data dostępu: 25.08. 2024;
  Google Scholar

• Karta Waszyngtońska (1987). Międzynarodowa Karta Ochrony Miast Historycznych, Międzynarodowa Rada Ochrony Zabytków ICOMOS, Waszyngton, https://www.icomos-poland.org/pl/dokumenty-doktrynalne.html, data dostępu: 18.08.2024;
  Google Scholar

• Karta Wenecka. Międzynarodowa Karta Konserwacji i Restauracji Zabytków i Miejsc Zabytkowych (1964) , https://openarchive.icomos.org/id/eprint/3284/1/Venice_Charter_POL_1966_translation.pdf, data dostępu: 19.08.2024;
  Google Scholar

• Konwencja Rady Europy o Wartości Dziedzictwa Kulturowego dla Społeczeństwa (2005);
  Google Scholar

• Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego (1972). (Dz. U. z 1976 r. nr 32 poz. 190);
  Google Scholar

• Karta Zabytkowych Krajobrazów Kulturowych – propozycja, Konsultacje - https://www.icomos-poland.org/pl/?start=6, data dostępu: 10.08.2024;
  Google Scholar

• Kochel, L. (2023). Planowanie krajobrazu Berlina, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR;
  Google Scholar

• Molski, P., Głuszek, C., Klupsz L., Narębski, L., Pałubska, K., Środulska-Wielgus, J., Wielgus K. (2021). Dzieła budownictwa obronnego – wytyczne. https://nid.pl/wp-content/uploads/2021/12/Dziela-budownictwa-obronnego-wytyczne.pdf, data dostępu: 25.08. 2024;
  Google Scholar

• Myczkowski Z., Marcinek R. (2003), Prof. zw. dr hab. inż. Janusz Bogdanowski, Wiadomości Konserwatorskie 13/2003, 102–103;
  Google Scholar

• Myczkowski, R. Marcinek, A. Siwek (2017). Park kulturowy jako forma ochrony krajobrazu kulturowego (historycznego), Kraków: OT NID, https://samorzad.nid.pl/wp-content/uploads/2021/05/park-kulturowy-jako-forma-ochrony-krajobrazu-kulturowego.pdf, data dostępu: 10.08. 2024;
  Google Scholar

• Myga-Piątek, U. (2012). Krajobrazu kulturowe. Aspekty ewolucyjne i typologiczne. Katowice, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego;
  Google Scholar

• Niedźwiecka-Filipiak, I. (2009). Wyróżniki krajobrazu Polski południowo-zachodniej, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu;
  Google Scholar

• Niedźwiecka-Filipiak, I. (2024). Landscape Distinguishing Marks method (LDM) as a tool for protecting and shaping rural landscapes./ Metoda Wyróżników Krajobrazu (MWKraj) jako narzędzie ochrony i kształtowania krajobrazu wiejskiego. Teka Komisji Urbanistyki i Architektury O/PAN w Krakowie, TOM SPECJALNY;
  Google Scholar

• Niedźwiecka-Filipiak I., Ozimek, P., Akincza, M., Kochel, L., Krug, D., Sobota, M., Tokarczyk-Dorociak, K. (2019). Rekomendacje w zakresie prowadzenia analiz krajobrazowych na potrzeby wyznaczania stref ochrony krajobrazu, Warszawa: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska;
  Google Scholar

• Ozimek, A. (2019) Miara krajobrazu : obiektywizacja oceny widoków i panoram wspomagana narzędziami komputerowymi, Kraków: Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej;
  Google Scholar

• Polska Wieś 2024. Raport o stanie wsi. 20 lat w Unii Europejskiej. (2024). red. Poczta W., Hałasiewicz. A. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR;
  Google Scholar

• Raszeja, E. (2022). Rozdział 11. Tożsamość krajobrazowa i przestrzenna polskiej wsi - koncepcja i rzeczywistość. W: Polska Wieś 2022. Raport o stanie wsi. pod red. Wilkin, J. i Hałasiewicz, A. (187-203): Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR;
  Google Scholar

• Raszeja E., Szczepańska M., Gałecka-Drozda A., de Mezer E., Wilkaniec A. (2022). Ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego w zintegrowanym planowaniu rozwoju. Poznań: Bogucki Wydawnictwo, Naukowe;
  Google Scholar

• Sieć najciekawszych wsi, http://siecnajciekawszychwsi.pl/12/2/o-sieci.html, accessed: 2.06.2024;
  Google Scholar

• Sikora, D., Kaczyńska M. (2022). The Cultural Ecosystem Services as an Element Supporting Manor Landscape Protection, Sustainability, 14 (13), 1–33, DOI:10.1080/13574809.2020.1861931;
  Google Scholar

• Sikora, D., Kaczyńska, M (2021). Landscape in transition: the case of the Royal Axis in Wilanów, Journal of Urban Design, 26 (4), 467-495, DOI:10.1080/13574809.2020.1861931;
  Google Scholar

• Szmygin B. (2020) System ochrony zabytków w Polsce – próba diagnozy. W: System ochrony zabytków w Polsce – analiza, diagnoza, propozycje, Warszawa, Lublin: Polski Komitet Narodowy ICOMOS, Biuro Stołecznego Konserwatora Zabytków Urzędu Miasta Stołecznego, Politechnika Lubelska. 7–16;
  Google Scholar

• Szmygin, B. (2020a). Ewolucja założeń ochrony zabytków - przykład miast Światowego Dziedzictwa UNESCO. Ochrona Dziedzictwa Kulturowego, 9, 129–140, DOI 10.35784/odk.2406;
  Google Scholar

• Szmygin B. (2023). Międzynarodowe teksty doktrynalne ochrony i konserwacji zabytków. Lublin-Warszawa: Wyd. Politechniki Lubelskiej.
  Google Scholar

• Taylor K., Lennon J. (2012). Managing Cultural Landscapes. London, New York: Routledge. Francis and Taylor Group ;
  Google Scholar

• Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, (Dz. U. 2004 Nr 92 poz. 880 ze zm.);
  Google Scholar

• Ustawa z dnia 12 maja 2022 r. o ratyfikacji Konwencji ramowej Rady Europy o wartości dziedzictwa kulturowego dla społeczeństwa, sporządzonej w Faro dnia 27 października 2005 r., (Dz. U. 2022 poz. 1288);
  Google Scholar

• Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, (Dz. U. 2003 Nr 162 poz. 1568, ze zm.);
  Google Scholar

• Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, (Dz.U. 2003 nr 80 poz. 717, ze zm.);
  Google Scholar

• Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu (Dz. U. z 2015 r. poz. 774, ze zm.);
  Google Scholar

• Waloryzacja zabytkowego zasobu wsi województwa opolskiego cele, metody, praktyka, https://ksow.pl/files/Bazy/Biblioteka/files/OPOLSKIE-WALORYZACJA_WSI.pdf, data dostępu: 2.06.2024;
  Google Scholar

• Woźniak, Ł., Woźniak, A. (2021). Analiza wartości zabytkowych terenu Parku Kulturowego ulicy Piotrkowskiej w Łodzi. Opracowanie identyfikujące i waloryzujące elementy krajobrazu kulturowego, materiał niepublikowany. W: Archiwum Architekta Miasta Łodzi;
  Google Scholar

• Woźniak Ł. (2018). Znaczenie architektonicznego i urbanistycznego dziedzictwa dla społeczeństwa. W: Samorząd terytorialny, architektura, dzieła sztuki, prawo, pod red. P. Dobosz, P., Górny, W., Mazur, A., Mazurek, B., Kozień, A. (279–299): Kraków: Studio Cubus;
  Google Scholar

• Wytyczne operacyjne do realizacji Konwencji Światowego Dziedzictwa (2012); https://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Konwencje__deklaracje_raporty/Wytyczne_Opereracyjne_do_realizacji_Konwencji_Swiatowego_Dziedzictwa_UNESCO_2012_1_.pdf, data dostępu: 18.08.2024;
  Google Scholar

• Zachariasz, A. (2022). Greenery design in areas under heritage conservation, on the example of selected Krakow sites. Space & Form |Przestrzeń i Forma 50, 289–314. DOI: 10.21005/pif.2022.50.D-01;
  Google Scholar

• Zalecenia UNESCO w sprawie historycznego Krajobrazu Miejskiego, (2011). pkt. 5; https://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Rekomendacje/Zalecenie_w_sprawie_krajobrazu_miejskiego.pdf., data dostępu: 10.08.2024.
  Google Scholar


Opublikowane
2024-12-31

Cited By / Share

Niedźwiecka-Filipiak, I., Sikora, D., Woźniak, Łukasz, & Woźniak, A. (2024). Karta Zabytkowych Krajobrazów Kulturowych (KZKK) – propozycja. Ochrona Dziedzictwa Kulturowego, 2(21), 23–50. https://doi.org/10.35784/odk.6547

Autorzy

Irena Niedźwiecka-Filipiak 
irena.niedzwiecka-filipiak@upwr.edu.pl
Instytut Architektury Krajobrazu; Uniwersytet Przyrodniczy we Wrosławiu;

Autorzy

Dorota Sikora 

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Katedra Sztuki Krajobrazu Polska

Autorzy

Łukasz Woźniak 

Politechnika Łódzka, Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska, Instytut Architektury i Budownictwa Polska

Autorzy

Alicja Woźniak 

Politechnika Łódzka, Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska, Instytut Architektury i Budownictwa Polska

Statystyki

Abstract views: 24
PDF downloads: 22


Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.