DZIEDZICTWO ARCHITEKTURY POWOJENNEJ POLSKI JAKO ZAPIS PRZEMIAN POLITYCZNYCH, SPOŁECZNYCH I EKONOMICZNYCH
Małgorzata Rozbicka
Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-1311-4835
Abstrakt
Poland’s postwar architecture and urban planning is a phenomenon that is remarkably diverse both formally and in terms of content. Although Polish architects were never completely isolated from European and world architecture following 1945, their architectural creativity up to 1989 was strongly influenced by political, social, and economic changes taking place in Poland. Seen by the Polish people in a negative light in certain cases and in a positive one in others, this parallels the very diverse emotions and feelings tied to these changes in material heritage that range from outright opposition, through dissent, up to pronounced support, including with respect to the idea of heritage protection of the architectural legacy born of various phases of the postwar development of Poland.
The article encompass a discussion of principle or characteristic architectural achievements starting with the 1945–1949 period when Polish architecture was not yet subject to the total nationalization and centralization introduced by the communists. These few years when Polish architecture was relatively free to develop in direct correspondence to interwar Modernism was followed by a period of strong ideological injection. As in the case of other countries remaining within the sphere of influence of the Soviet Union, the 1949–1955 period saw a Polish architecture marked by the combating of cosmopolitan Modernism by a totalitarian neo–Classicism intent on reflecting the social and economic transformations of socialism (Social Realism). The 1956–1960 period, known as the “post–October thaw”, saw Poland’s brief turn towards the course in architectural development taken by the world in general, only to be followed by the nineteen–sixties decade of Socialist Modernism (“socmodernism”) that proved to be a key to Poland’s postwar modernization in political and social terms. The architecture of some public facilities was still marked by ambitious and experimental designs in the spirit of the avant–garde. At the same time, especially in the case of housing, it was witness to the first extremely standardized building construction efforts completely subservient to the technocratic dogmas of “Real Socialism,” especially rigorous economic and utilitarian standards. The successive section of the article characterize the Socialist Modern architecture of the years 1970–1980 when there was a considerable opening up of Poland to the West in both a political and economic sense. Decade of exceptionally dynamic development in housing (already partially liberated of the dogma of standards and extreme standardization) combined with loans resulted in a whole array of ambitious public facilities, including very many very interesting churches that should be seen against the backdrop of other countries of what was known as the Eastern Bloc. The architectural achievements of the nineteen–eighties are also presented. This was a period of growing social and political crisis and the ongoing dismantling of the Soviet model of communism and its replacement by more democratic structures. In Polish architecture, this was marked by a freeing of the architectural market and a return of the position of individual architectural creativity. The consequence of this was unprecedented development mainly inspired by the ideology of Postmodernism and stylistic pluralism. The nineteen–nineties added to this the intensely expanding commercialization and neoliberalism of the architectural dialogue that, in practice, marked the end of the social ethos of the architecture of Modernism in Poland.
Słowa kluczowe:
polska architektura powojenna, kontekst społeczny, kontekst polityczny, kontekst ekonomiczny, fazy rozwoju, charakterystyka zasobówBibliografia
Architektura Nowej Huty lat 1949–1970, SARP Oddział Kraków, Kraków 2013.
Google Scholar
Baraniewski W., Ideologia w architekturze Warszawy okresu realizmu socjalistycznego, „Rocznik Historii Sztuki”, t. XXII, Neriton, Warszawa 1996.
Google Scholar
Beiersdorf Z., Komorowski W., Nowa Huta lat pięćdziesiątych. Dziedzictwo – zagrożenia i perspektywy, [w:] Zabytki drugiej połowy XX wieku – waloryzacja, ochrona, konserwacja, ICOMOS Polska, ICOMOS Deutschland, Krajowy Ośrodek Badań i Konserwacji, Warszawa–Berlin 2010.
Google Scholar
Bierut B., Sześcioletni plan odbudowy Warszawy, Warszawa 1949.
Google Scholar
Błaszczyk D., Żórawski J., Przerwane dzieło modernizmu, Salix Ajba, Warszawa 2010.
Google Scholar
Budzyński M., Kościół na Ursynowie Północnym w Warszawie, „Architektura”, 1982, nr. 5/6.
Google Scholar
Budzyński M., Ursynów Północny – uwarunkowania, zasady, „Architektura”, 1975, nr 1/2.
Google Scholar
Chmielewski J. M., Mirecka M., Modernizacja osiedli mieszkaniowych, Warszawa 2007.
Google Scholar
Czapelski M., „Mistery” i inni. O warszawskiej architekturze mieszkaniowej lat 60. i jej uwarunkowaniach, [w:] Mister Warszawy. Architektura mieszkaniowa lat 60. XX wieku., (red.) Ł. Gorczyca, Marek Czapelski, Warszawa 2012.
Google Scholar
Czuba M., Architektura sakralna II poł. XX wieku w Polsce – waloryzacja i ochrona prawna, [w:] Zabytki drugiej połowy XX wieku – waloryzacja, ochrona, konserwacja, (red.) B. Szmygin, J. Haspel, ICOMOS Polska, ICOMOS Deutschland, Krajowy Ośrodek Dokumentacji Zabytków, Warszawa–Berlin 2010.
Google Scholar
Duda M., Patchwork. Architektura Jadwigi Grabowskiej-Hawrylak, Muzeum Architektury we Wrocławiu, 2016.
Google Scholar
Dybczyńska-Bułyszko A., Kształt dla chaosu. Twórczość Romualda Gutta a problemy polskiego modernizmu, DiG, Warszawa, 2008.
Google Scholar
Fudala T., Mieszkanie z instrukcją obsługi. Osiedle Sady Żoliborskie Haliny Skibniewskiej, [w:] Mister Warszawy. Architektura mieszkaniowa lat 60. XX wieku., (red.) Ł. Gorczyca, Marek Czapelski, Warszawa 2012.
Google Scholar
Galiński B., Architektura Polska 1950–1951, Państwowe Wydawnictwo Techniczne, Warszawa 1953.
Google Scholar
Główczewski J., Optymista mimo wszystko, Wydawnictwo MOST. Warszawa 2004.
Google Scholar
http://spoldzielniemieszkaniowe.pl/main/na-rozdro¬zu-1956-1989,177,,.html, (dostęp: 2.05.2016).
Google Scholar
http://www.sztuka-architektury.pl/index.php?ID_PAGE=1910; (dostęp: 3.05.2016).
Google Scholar
http://www.theatre-architecture.eu/pl/db/?theatreId=269, (dostęp: 30.05.2016).
Google Scholar
Janowski K. B., Źródła i przebieg zmiany politycznej w Polsce (1980–1989), referat wygłoszony na 17. Powszechnym Zjeździe Historyków Polskich, Kraków 15–18 września 2004, http://jazon.hist.uj.edu.pl/zjazd/.
Google Scholar
Korzeniewski W., Podstawy programowania i projektowania zespołów wielorodzinnej zabudowy mieszka¬niowej, Centralny Ośrodek Informacji Budownictwa, Warszawa 1988.
Google Scholar
Kujawa J., Spółdzielcze budownictwo mieszkaniowe wielorodzinne na przykładzie największych miast województwa bydgoskiego w latach 1956–1970 (część 1), „Studia z Zakresu Prawa, Administracji i Zarządzania”, 2015, Tom 7.
Google Scholar
Ląd wciąż nie odkryty? – z Davidem Crowleyem rozmawia Michał Wiśniewski, „HERITO”, 2014–2015, nr 17–18.
Google Scholar
Lubocka-Hoffmann M., Miasta historyczne zachodniej i północnej Polski. Zniszczenia i programy odbudowy, Oficyna Wydawnicza Excalibur, Bydgoszcz 2004.
Google Scholar
Majewski P., Ideologia i konserwacja. Architektura zabytkowa w Polsce w czasach socrealizmu., Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2009.
Google Scholar
Marciniak P., Architektura i urbanistyka Poznania w latach 1945–1989 na tle doświadczeń europejskich, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań 2009.
Google Scholar
Miłobędzki A., Architektura ziem Polski/The Architecture of Poland, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 1994.
Google Scholar
Miłobędzkim A., Architektura ziem Polski, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 1994.
Google Scholar
Normatyw projektowania mieszkań i budynków mieszkalnych wielorodzinnych w miastach i osiedlach, [w:] Uchwała Rady Ministrów nr 364, 1959.
Google Scholar
Olszewski A. K., Architektura polska w latach 1944–1960, [w:] Polskie życie artystyczne w latach 1945–1960 (red.) A. Wojciechowski, Wrocław– Warszawa–Kraków 1992.
Google Scholar
Olszewski A. K., Architektura polska w latach 1944–1960, [w:] Polskie życie artystyczne w latach 1945–1960, (red.) A. Wojciechowski, Wrocław–Warszawa–Kraków, 1992.
Google Scholar
Oświadczenie II Ogólnopolskiej narady architektów na temat architektury mieszkaniowej, Gdańsk 1984, „Architektura” nr 2, 1984.
Google Scholar
Pierwsza Krajowa Narada Architektów, „Architektura, 1953, nr 7.
Google Scholar
Roguska J., Syrkus H., Syrkus Sz., Koncepcje typizacji i uprzemysłowienia architektury mieszkaniowej, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 2000, z. 2.
Google Scholar
Sepioł J., Architektura polskiej demokracji, [w:] Form Follows Freedom, Architektura dla kultury w Polsce 2000+, (red.) J.Purchla, J. Sepioł, MCK, Kraków 2015.
Google Scholar
Skolimowska A., Modulor polski. Historia osiedla Za Żelazną Bramą, [w:] Mister Warszawy. Architektura mieszkaniowa lat 60. XX wieku., (red.) Ł. Gorczyca, M. Czapelski, Warszawa 2012.
Google Scholar
Stefański K., Architektura Polska 1949–1956, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 1982, z. 1–2.
Google Scholar
Syrkus H., Ku idei osiedla społecznego, PWN, Warszawa 1976.
Google Scholar
Szafer T. P., Nowa architektura polska. Diariusz 1976–1980, Arkady, Warszawa 1981.
Google Scholar
Szafer T. P., Nowa architektura polska. Diariusz lat 1966–1970, Wyd. Arkady, Warszawa 1972.
Google Scholar
Szafer T. P., Współczesna architektura polska, Arkady, Warszawa 1988.
Google Scholar
Uchwała nr 104 Rady Ministrów z 11 marca 1961 r. w sprawie zmian w normatywie projektowania mieszkań i budynków mieszkalnych wielorodzinnych w miastach i osiedlach (M.P. z 1961 Nr 26, poz. 124).
Google Scholar
Uchwała Nr 126 Rady Ministrów z dn. 13.05.1966 r. w sprawie dalszego rozwoju typizacji w budownictwie (M.P. Nr 30, poz. 157),
Google Scholar
Uchwała nr 216 Rady Ministrów z 13 czerwca 1961 r. w sprawie realizacji przykładowego oszczędnego budownictwa mieszkaniowego (M.P. z 1961 r. Nr 63, poz. 269).
Google Scholar
Uchwała Nr 285 Rady Ministrów z dn. 02.07.1959 r. w sprawie przyjęcia tez dotyczących typizacji w budow¬nictwie (M. P. Nr 70, poz. 365, M. P. Nr 23, poz. 109).
Google Scholar
Uchwała Nr 285 Rady Ministrów z dn. 02.07.1959 r. w sprawie przyjęcia tez dotyczących typizacji w budow¬nictwie (M. P. Nr 70, poz. 365, M. P. Nr 23, poz. 109.
Google Scholar
Ustawa Prawo budowlane z 31 stycznia 1961 roku, Dz.U., nr 7, poz. 46, znowelizowana w 1965 roku.
Google Scholar
Wnioski z Ogólnopolskiej Narady Architektów, „Architektura”, 1956, nr 5.
Google Scholar
Wojtkun G., Wielka płyta na styku żelaznej kurtyny, ”Przestrzeń i Forma”, 2011, nr 15.
Google Scholar
Wojtkun G., Wielorodzinne budownictwo mieszkaniowe. Wizje a rzeczywistość, Prace Naukowe Politechniki Szczecińskiej nr 591, Szczecin 2008.
Google Scholar
Zachwatowicz J., Architektura polska, Arkady, Warszawa 1966.
Google Scholar
Zachwatowicz J., Kościoły w Polsce odbudowane i wybudowane 1945–1965, Ars Christiana, Warszawa 1966.
Google Scholar
Zamorska-Przyłuska E. (red.), O architekturze Romualda Loeglera, Kraków 1997.
Google Scholar
Zarządzenie nr 10 Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 20 stycznia 1974 r. w sprawie ustanowienia normatywu technicznego projektowania mieszkań i budynków mieszkalnych wielorodzinnych dla ludności nierolniczej, „Dziennik Budownictwa” 1974 nr 2, poz. 3.
Google Scholar
Zarządzenie nr 15 Przewodniczącego Komitetu Budownictwa, Urbanistyki i Architektury z dn. 21 lutego 1961 w sprawie głównych wskaźników do projektowania osiedli mieszkaniowych w latach 1961–1965, Warszawa 1961;
Google Scholar
Zarządzenie nr 9 Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 29 stycznia 1974 r. w sprawie wskaźników i wytycznych dla terenów mieszkaniowych w miastach. Dz. Bud. nr 2 z dnia 2 lutego 1974 r., poz. 2.
Google Scholar
Autorzy
Małgorzata RozbickaWydział Architektury Politechniki Warszawskiej Polska
https://orcid.org/0000-0003-1311-4835
dr hab. inż. arch., profesor Politechniki Warszawskiej, kierownik Zakładu Architektury
Polskiej na Wydziale Architektury PW. Pełni funkcję dyrektora Narodowego Instytutu Dziedzictwa.
Przewodnicząca Komitetu d.s. Światowego Dziedzictwa Kulturowego w Polsce. Autorka wielu
publikacji naukowych i ekspertyz z zakresu historii architektury polskiej i ochrony dziedzictwa
kulturowego.
Statystyki
Abstract views: 294PDF downloads: 315
