OCENA WARTOŚCI ZABYTKÓW EPOKI MODERNIZMU Z 1 POŁ. XX WIEKU. PROPOZYCJA METODY KLASYFIKACJI
Jakub Lewicki
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-1766-659X
Abstrakt
W pracy omówione zostały wszystkie próby oceny wartości zabytków XX wieku oraz wymienione najważniejsze polskie badania mające na celu ocenę XX-wiecznych budynków. Przedstawiono także kryteria ochrony architektury sporządzone w związku z przepisami wprowadzającymi pojęcie współczesnego dziedzictwa kulturowego zawartymi w ustawie o planowaniu przestrzennym z 2003 roku.
Praca omawia wykorzystanie kryteriów oceny wartości XX-wiecznego budynku zgodnie z aktualnie obowiązującą Ustawą o ochronie zabytków. Obejmowałyby one wartość artystyczną - formę obiektu lub kompleksu, jego jakość i wpływ - autentyczność idei, materiału, funkcji, materiału konstrukcyjnego, ponadregionalną i lokalną nowość oraz wartość historyczną - miejsca, ludzi, wydarzeń - europejską, ponadregionalną i lokalną. Zasugerowano również, aby zróżnicować wartość zabytków na europejską, ponadregionalną i lokalną. W przypadku poszczególnych zabytków należałoby zastosować następujące kryteria: określenie wartości bezwzględnie chronionych, wartości, które można przekształcić oraz wartości utracone, ale potrzebne do odtworzenia. Należałoby zastosować regułę postulującą większy zakres ochrony w przypadku zabytków o wyższej randze. Podstawą do wyboru XX-wiecznych zabytków powinny być dokumenty źródłowe zweryfikowane literaturą i aktualnymi badaniami.
Wybór tych obiektów winien być warunkowany następującymi wytycznymi: powinien być prosty i klarowny według dokładnie określonych kategorii i przy możliwie najmniejszej liczbie kryteriów oceny; powinien być zgodny z polskim prawem; musi umożliwiać selekcję zamiast pomnażać w bezmyślny sposób kolejne grupy cennych zabytków i wartości trudnych do zdefiniowania.
Ocena wartości modernistycznych zabytków i selekcja najcenniejszych budynków powinny stanowić podstawę do ustalenia rodzaju ochrony zabytków z tego okresu.
Słowa kluczowe:
modernizm, architektura XX-wieku, zabytki XX-wieku, ocena wartości, waloryzacja, ochrona zabytkówBibliografia
Album Budownictwa Polskiego, „Polski Przemysł Budowlany”, R. V, 1928, nr 7–9.
Google Scholar
Architektura Arseniusza Romanowicza i Piotra Szymaniaka, (red.) G. Piątek, Warszawa 2012.
Google Scholar
Architektura polska wczoraj i dziś, „Architektura i Budownictwo”, R. XIII, 1937, nr 4–5.
Google Scholar
Awangarda Polska 1918–39, koncepcja Olgierd Czerner, Hieronim Listowski, Warszawa 1981.
Google Scholar
Bieniecki Z., Potrzeba i drogi ochrony obiektów architektury najnowszej, „Ochrona Zabytków”, R. XXII, 1969 nr 2.
Google Scholar
Bilewicz H. (red.), Włodzimierz Padlewski: Architektura i sztuka. W roku jubileuszu stulecia urodzin, Warszawa 2008.
Google Scholar
Błaszczyk D., Juliusz Żurawski. Przerwane dzieło modernizmu, Warszawa 2010.
Google Scholar
Błotnicka-Mazur E., Między profesją i pasją. Życie i twórczość Bohdana Kelles-Krauzego, Lublin 2010.
Google Scholar
Bohdan Pniewski 1897–1965. Katalog, Warszawa 1967.
Google Scholar
Brykowska M., Architekt Oskar Sosnowski (1880–1939) profesor Politechniki Warszawskiej: twórczość i dzieła, Warszawa 2000.
Google Scholar
Brykowska M., Oskara Sosnowskiego świat architektury: twórczość i dzieła, Warszawa 2005.
Google Scholar
Burno F., Świątynie nowego państwa: kościoły rzymskokatolickie II Rzeczypospolitej, Warszawa 2012.
Google Scholar
Burno F., Zygmunt Gawlik 1895–1961. Architekt katedry katowickiej, Warszawa 2003.
Google Scholar
Butelski K., Zbigniew Kupiec 1905–1990. Ewolucja twórczości od modernizmu do regionalizmu, Kraków 2012.
Google Scholar
Chojecka E., Miasto jako dzieło sztuki, Architektura i urbanistyka Bielska Białej do 1939 roku, Bielsko Biała 1994.
Google Scholar
Chojecka E., Nieznane piękno sztuki śląskiej. Architektura i urbanistyka Bielska Białej 1855–1939, Katowice 1987.
Google Scholar
Cielątkowska R., Architektura i urbanistyka Lwowa II Rzeczpospolitej, Gdańsk 1998.
Google Scholar
Dawidowski R., Długopolski R., Szymski A. M., Architektura modernistyczna lat 1928–1940 na obszarze Pomorza Zachodniego, Szczecin 2001.
Google Scholar
Dybczyńska-Bułyszko A., Kształt dla chaosu. Twórczość Romualda Gutta a problemy polskiego modernizmu, Warszawa 2008.
Google Scholar
East European Modernism. Architecture in Czechoslovakia, Hungary and Poland between the Wars, (red.) W. Leśnikowski. Essays by Vladimír Šlapeta, John Macsai, János Bonta and Olgierd Czerner,Rizzoli 1996.
Google Scholar
Faryna-Paszkiewicz H., Grygiel T., Marcinowska-Skrabucha A., Polska bibliografia sztuki 1801–1944, T. IV, Architektura, cz. 2, Topografia A-Ż, Wrocław 2001.
Google Scholar
Fragmenty stuletniej historii 1899–1999. Ludzie, fakty, wydarzenia. W stulecie organizacji warszawskich ar¬chitektów, (red.) T. Barucki [i inni], SARP Oddział Warszawski , Warszawa 2001.
Google Scholar
Fragmenty stuletniej historii 1899–1999. Relacje, wspomnienia, refleksje. W stulecie organizacji warszawskich architektów, (red.) T. Barucki [i inni], SARP Oddział Warszawski , Warszawa 2001.
Google Scholar
Heyman Ł., Nowy Żoliborz 1918–1939. Architektura-Urbanistyka, Wrocław 1976.
Google Scholar
Jaroszewski T. S., Przedruk wcześniejszych prac Tadeusza S. Jaroszewskiego [w:] Od klasycyzmu do nowoczesności. O architekturze polskiej XVIII, XIX i XX wieku, Warszawa 1996.
Google Scholar
Jeleński A., Konferencja „Problemy ochrony architektury najnowszej”, „Ochrona Zabytków”, R. XXIV, 1971 nr 2.
Google Scholar
Jonkajtys-Luba G., Czesław Przybylski, Warszawa 1989.
Google Scholar
Leśniakowska M., Architektura w Warszawie 1918–39, Warszawa 2000.
Google Scholar
Leśniakowska M., Architektura w Warszawie, Warszawa 2000.
Google Scholar
Leśniakowska M., Jan Koszczyc Witkiewicz 1881–1958. Warszawski architekt doby historyzmu, Warszawa 1998.
Google Scholar
Lewicki J., Wartościowanie zabytków w Polsce [w:] Wartościowanie zabytków architektury”, red. B. Szmygin, Warszawa 2013.
Google Scholar
Lewicki J., Ochrona i konserwacja architektury modernistycznej. Polska praktyka ostatnich lat [w:] Prolegomena do ochrony obiektów architektonicznych i zespołów urbanistycznych Poznania XX wieku, (red.) H. Grzeszczuk Brendzel, G. Klause, G. Kodym-Kozaczko, P. Marciniak, Poznań 2009.
Google Scholar
Lewicki J., Powołanie kolegium doradczego ds. ochrony zabytków architektury modernistycznej w Polsce, „Ochrona Zabytków”, R. LX, 2007, nr 1.
Google Scholar
Lewicki J., Roman Feliński – architekt i urbanista. Pionier nowoczesnej architektury, Warszawa 2007.
Google Scholar
Lewicki J., Zabytek – historyczny zespół urbanistyczny i budowlany- dobro kultury współczesnej [w:] 10 lat obowiązywania ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Rozważania de lege lata i de lege ferenda, Materiały z ogólnopolskiej konferencji w Gdańsku-Gdyni, red. K. Zeidler, Gdańsk 2014.
Google Scholar
Łoza S., Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa 1954.
Google Scholar
Marek Czapelski, Bohdan Pniewski – warszawski architekt XX wieku, Warszawa 2008.
Google Scholar
Minorski J., Polska nowatorska myśl architektoniczna w latach 1918–1939, Warszawa 1970.
Google Scholar
Odorowski W., Architektura Katowic w latach międzywojennych, Katowice 1994.
Google Scholar
Olszewski A., Nowa forma w architekturze polskie 1900–1925, Warszawa 1967.
Google Scholar
Omilanowska M., Stefan Szyller (1857–1933) i budowanie w jego czasach, Warszawa 1998.
Google Scholar
Pawłowski K. K., Kierunki rozwoju urbanistyki polskiej okresu międzywojennego a ewolucja osiedla mieszkaniowego [w:] Sztuka XX wieku. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Słupsk, październik 1969, Warszawa 1971.
Google Scholar
Pawłowski K. K., Osiedle, miasto, region, kraj [w:] Awangarda Polska 1918–39, koncepcja Olgierd Czerner, Hieronim Listowski, Warszawa 1981.
Google Scholar
Pismo Magdaleny Gawin z dnia 15 lutego 2016 roku skierowane do wojewódzkich konserwatorów zabytków.
Google Scholar
Polska bibliografia sztuki 1801–1944, T. III, Rzeźba, cz. 1, Źródła, opr. Janina Wiercińska, Maria Liczbińska, Hanna Faryna-Paszkiewicz, Wrocław 1986.
Google Scholar
Polska bibliografia sztuki 1801–1944, T. IV, Architektura, cz. 1, Źródła. Opracowania ogólne. Historia. Architekci i budowniczowie, (red.) J. Wiercińska, Wrocław 1991.
Google Scholar
Praojcowie i ojcowie. Dorobek polskich absolwentów Wydziału Architektonicznego Politechniki Lwowskiej, Muzeum Architektury, Wrocław 1994–95. (red.) I. Juszkiewicz, O. Czerner.
Google Scholar
Problemy ochrony architektury najnowszej 1850–1939, Biblioteka Muzealnictwa i Ochrony Zabytków, Seria B, T. XXIX, Warszawa 1971.
Google Scholar
Pszczółkowski M., Toruńska architektura XX wieku, Toruń 2011.
Google Scholar
Reakcja na modernizm. Architektura Adolfa Szyszko-Bohusza, Kraków 2013.
Google Scholar
Romaniak W., Wybrane zagadnienia urbanistyki i architektury w województwie pomorskim w latach 1920–1939, Warszawa 2005.
Google Scholar
Rytel G., Lucjan Korngold. Warszawa-San Paulo 1897–1963, Warszawa 2014.
Google Scholar
Skuratowicz J., Architektura Poznania w latach 1918–1939, „Kronika Miasta Poznania”, 1996, nr 4.
Google Scholar
Sołtysik M., Gdynia miasto dwudziestolecia międzywojennego. Urbanistyka i architektura, Warszawa 1993.
Google Scholar
Sołtysik M., Na styku dwóch epok. Architektura gdyńskich kamienic okresu dwudziestolecia międzywojennego, Gdynia, 2003.
Google Scholar
Toruński modernizm architektura miasta 1920–1989, (red.) K. Kluczwajd, M. Pszczółkowski, Toruń 2015.
Google Scholar
Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
Google Scholar
Wisłocka I., Dom i miasto jutra, Warszawa 1971.
Google Scholar
Wisłocka I., Awangardowa architektura polska 1918–39, Warszawa 1968.
Google Scholar
Wiśniewski M., Ludwik Wojtyczko. Krakowski architekt i konserwator zabytków pierwszej połowy XX wieku, Kraków 2003.
Google Scholar
Wysocka A., Architektura i urbanistyka Bydgoszczy w dwudziestoleciu międzywojennym, Lublin 2015.
Google Scholar
Zachwatowicz J., Architektura polska, Warszawa 1966.
Google Scholar
Zieliński J., Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, t. 1–15, Warszawa 1995–2011.
Google Scholar
http://mkidn.gov.pl/pages/posts/szansa-na-ochrone-zabytkow-architektury-modernistycznej---bdquopozegnanie-emiliirdquo-6292.php, (dostęp: 10.12.2016).
Google Scholar
Autorzy
Jakub LewickiUniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Polska
https://orcid.org/0000-0003-1766-659X
historyk architektury i konserwator zabytków, profesor nauk technicznych, dr hab. w dziedzinie
architektury i urbanistyki o specjalizacji historia architektury i konserwacja zabytków, kierownik
Zakładu Konserwacji Zabytków i Ochrony Krajobrazu UKSW i Dyrektor Instytutu Architektury
i Urbanistyki PWSZ w Nysie, wykłada historię architektury i konserwację zabytków. Autor ponad
150 publikacji z zakresu konserwacji zabytków i historii architektury oraz licznych niepublikowanych
prac będących efektem badań terenowych. Wiceprezes Sekcji Polskiej DOCOMOMO (International
Working Party for Documentation and Conservation of Buildings, Sites and Neighbourhoods of
the Modern Movement), a także Przewodniczący Komisji Ochrony i Konserwacji Architektury
Modernistycznej ICOMOS.
Statystyki
Abstract views: 151PDF downloads: 239