Materiały budowlane i detale architektoniczne z kamienia naturalnego użyte w XIII-wiecznych budowlach zamkowych króla Daniela w Chełmie

Lucjan Gazda


Department of Building Materials Engineering and Geoengineering, Faculty of Civil Engineering and Architecture, Lublin University of Technology (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-0821-4348

Mykola Bevz

m.bevz@pollub.pl
Architecture and Conservation Department, Institute of Architecture and Design, Lviv Polytechnic National University (Ukraina)
http://orcid.org/0000-0003-1513-7045

Stanisław Gołub


(Polska)
https://orcid.org/0000-0002-7583-7898

Abstrakt

Miasto Chełm (dawniej Kholm; dziś położone na terytorium Polski) zostało założone przez króla Rusi Danyło (Daniela) Romanowicza w połowie XIII wieku. Początkowo było to małe miasteczko z niewielkim zamkiem, później Daniel je przebudował i uczynił swoją stolicą. Niestety zabudowa z XIII wieku zachowała się tu jedynie w postaci archeologicznych pozostałości fundamentów i dolnych partii murów. Duże znaczenie historyczne tego miasta skłoniło nas do zbadania jego struktury budowlanej. Ważne jest, aby wiedzieć, z jakich materiałów i w jakich rozwiązaniach technologicznych mogło powstać w tak krótkim czasie w XIII wieku duże miasto metropolitalne. Podstawową bazą źródłową do badań były sprawozdania archeologiczne. Raporty odzwierciedlają wszystkie wyniki badań in situ pozostałości murów i fundamentów zamku. Umocnienia te były wykonywane bezpośrednio podczas badań archeologicznych. Z przeprowadzonej analizy wynika, że Chełm został zbudowany przy użyciu materiałów pochodzących zarówno z lokalnych złóż, jak i importowanych. Do budowy używano różnych surowców kamiennych i cegieł. Okazało się, że głównym kamieniem do budowy murów i wykonywania ozdobnych detali architektonicznych był glaukonit. Największe ilości tego surowca zużyto do budowy zamku. Wykorzystywano również wapień, piaskowiec, opokę i skamieniałą kredę. Charakter obróbki materiałów kamiennych wskazuje, że budowniczowie zamku posiadali rozległą wiedzę technologiczną i prowadzili liczne eksperymenty z materiałami. Wyniki badań pozwalają na zrozumienie sposobu wznoszenia budowli zamkowych w XIII wieku zarówno w aspekcie technologicznym, jak i artystycznym.


Słowa kluczowe:

Miasto Chełm, materiały kamienne, detale architektoniczne, konstrukcja, technologia budynku, XIII wiek

Litopys, 1989. Lìtopis rusʹkij za Ìpatsʹkim spiskom, przekład i komentarze L. Mahnovecʹ, Kyiv. 1989.
  Google Scholar

Gazda, Bevz, 2017. Gazda L., Bevz M. 2017. Średniowieczny eksperyment materiałowo-technologiczny przy odbudowie założeń rezydencjalno-sakralnych Daniela Romanowicza w Chełmie, „Materiały Budowlane”, 11 (543), 88−92.
DOI: https://doi.org/10.15199/33.2017.11.37   Google Scholar

Dąbrowski, Jusupović, 2017. Kronika Halicko-Wołyńska (Kronika Romanowiczów) 2017. Tłumaczenie, wstęp i komentarze D. Dąbrowski i A. Jusupović, (Monumenta Poloniae Historica nova series, t. 16), Kraków–Warszawa.
  Google Scholar

Buko, Dzieńkowski, Gołub, 2012. Buko A., Dzieńkowski T., Gołub S. 2012. Rezydencja książęca na „Wysokiej Górce” w Chełmie w świetle badań archeologicznych z lat 2010−2012, „Rocznik Chełmski”, 16, 293−304.
  Google Scholar

Gazda, Harasimiuk, Krzowski, 1992. Gazda L., Harasimiuk M., Krzowski Z. 1992. Litogeneza warstw z glaukonitem w górnej kredzie i paleocenie Pagórów Chełmskich (Wyżyna Lubelska, E Polska), „Annales UMCS”, sec. B, 47, 1−24.
  Google Scholar

Gazda, Golub, Bevz, 2015. Gazda L., Gołub S., Bevz M. 2015. Glaukonityt – unikatowy materiał budowlany i architektoniczny XIII-wiecznych budowli ziemi chełmskiej, [w:] Integracja sztuki i techniki w architekturze i urbanistyce, red. J. Flizikowski, Bydgoszcz, 127−138.
  Google Scholar

Buko at al, 2014. Buko A., Dobrowolski R., Dzieńkowski T., Gołub S., Petryk V., Rodzińska-Chorąży T. 2014. A palatium or a residential complex? Recent research into the northern part of Góra Katedralna (Wysoka Górka) in Chełm [Palatium czy zespół rezydencjonalny? Północna część Góry Katedralnej w Chełmie (Wysoka Górka) w świetle wyników najnowszych badań], „Sprawozdania Archeologiczne”, 66, 101−154.
  Google Scholar

Gazda, 2017. Gazda L. 2017. Skały Lubelszczyzny w budownictwie i architekturze regionu – glaukonit, „Budownictwo i Architektura”, 16/3, 143−154.
DOI: https://doi.org/10.24358/Bud-Arch_17_163_14   Google Scholar

Gazda, 2019. Gazda L., Golub S., Bevz M. Surowce, materialy I technologie trzynastowiecznego zespolu rezydencialnego na gorze katedralnej w Chelmie. [In book:] Sredniowieczny zespoł rezydencionalny na Górze Katedralnej w Chełmie. Pod red. A.Buko. Warszawa, 2019. – S. 135−150.
  Google Scholar

Golub, 2017. Gołub S. 2017. Chełm – Wysoka Górka, ul. Lubelska 2, stanowisko 1. Wstępna dokumentacja z prac archeologicznych w sezonie 2017, mps w archiwum WUOZ w Lublinie Delegatura w Chełmie.
  Google Scholar

Dzienkowski, Golub, 2018. Dzieńkowski T., Gołub S. 2018. Badania archeologiczne na Wysokiej Górce w Chełmie w sezonie 2016. Rocznik Chełmski”, 22, 385−397.
  Google Scholar

Gazda, 2016. Gazda L. Wyniki badań surowców i materiałów budowlanych, [w:] Od cerkwi katedralnej króla Daniela Romanowicza do Bazyliki pw. Narodzenia NMP w Chełmie. Wyniki badań interdyscyplinarnych sezonu 2013−2014, red. A. Buko, S. Gołub, Chełm, 2016. S. 213−234.
  Google Scholar

Buko, 2019. Średniowieczny zespół rezydencjionalny na Górze Katedralnej w Chełmie. Pod red. A.Buko, Warszawa, wyd-wo Instytutu Archeologii I Etnologii PAN, 2019, 464 s.
  Google Scholar

Stasiuk, 2015. Stasiuk Olena, Bevz Mykola. Restavratsia tvoriv mystetstva z kameniu. Vybrani dyplomni roboty studentiv spetsialnostsi “Restavratsia tvoriv mystetstva z kameniu“. Lviv, NULP, 2015, s. 28−29.
  Google Scholar

Buko, 2016. Andrzej Buko. Elementy monumentalnej zabudowy Chełma I okolic miasta w czasach Daniela Romanowicza [in] Korol Danylo Romanovych: kulturna I derzhavotvorcha spadshchyna yoho doby. Lviv, Natsionalnyi universytet “Lvivska Politechnika”, Rastr-7, 2016. S. 104−117.
  Google Scholar

Kotlyar, 2002. Halytsʹko-Volynsʹkyy litopys. Doslidzhennya. Tekst. Komentar. Za red. M.F.Kotlyara. Kyiv, Naukova dumka, 2002 (Галицько-Волинський літопис. Дослідження. Текст. Коментар. За ред. М.Ф.Котляра. Київ, Наукова думка, 2002).
  Google Scholar

Gazda, Bevz, 2019. Gazda L., Bevz M. Materials and architectural details from a natural and artificial stone of king Daniel Romanovich’s 13th-century residence in Cholm [in] Architectural Studies, Lviv Polytechnic National University, Volume 5, Number 2. 2019. P. 93−105.
DOI: https://doi.org/10.23939/as2019.02.092   Google Scholar

Bevz, 2016. M. Bevz, (nauk.redaktor). Monografiya. «Korolʹ Danylo Romanovych: kulʹturna ta derzhavotvorcha spadshchyna yoho doby». Lʹviv: Rastr-7, 2016. – 270 s.
  Google Scholar

Bevz, Bewz, Lukomskyi, Petryk, 2017. Mykola Bevz, Wołodymyr Bewz, Jurij Łukomskij, Wasyl Petryk. Uspens’kyi sobor Davnioho Halycha: ìstorìâ vyvchennia, problemy zberezhennia ta konservatsii [v] 2017, с. 187−194. Uspens’kyi sobor Halycha. Mynule, suchasne, majbutnê. – Halych, 2017, s. 187−194.
  Google Scholar

Gazda and Bevz, 2019. Lucjan Gazda and Mykola Bevz. Medieval Material and Technological Experiment in the Construction of King Daniel Romanovich’s Residence in Cholm /Proceedings of CEE 2019: Advances in Resource-saving Technologies and Materials in Civil and Environmental Engineering. – 2020, s. 7−16.
DOI: https://doi.org/10.1007/978-3-030-27011-7_2   Google Scholar

Gazda and Bevz, 2020. Lucjan Gazda, Mykola Bevz. Budivelʹni materialy ta tekhnolohichni osoblyvosti budivelʹ zamku Korolya Danyla Romanovycha v Kholmi // Problemy teoriyi ta istoriyi arkhitektury Ukrayiny. – Odesa, ODABA, 2020, nr 20, s. 96−115
DOI: https://doi.org/10.31650/2519-4208-2020-20-96-115   Google Scholar

Golub, 2015. Stanislaw Golub. Polsko-ukrainski projekt badan cerkwi Bogurodzicy wybudowanej w Chelmie przez daniela Romanowicza w XIII w. Wyniki badan 2014 r. [in] Rocznik Chełmski. Tom 19. Chelm, 2015. S. 419−436.
  Google Scholar


Opublikowane
2022-12-21

Cited By / Share

Gazda, L., Bevz, M., & Gołub, S. (2022). Materiały budowlane i detale architektoniczne z kamienia naturalnego użyte w XIII-wiecznych budowlach zamkowych króla Daniela w Chełmie. Teka Komisji Architektury, Urbanistyki I Studiów Krajobrazowych, 18(2), 41–54. https://doi.org/10.35784/teka.3270

Autorzy

Lucjan Gazda 

Department of Building Materials Engineering and Geoengineering, Faculty of Civil Engineering and Architecture, Lublin University of Technology Polska
https://orcid.org/0000-0003-0821-4348

Autorzy

Mykola Bevz 
m.bevz@pollub.pl
Architecture and Conservation Department, Institute of Architecture and Design, Lviv Polytechnic National University Ukraina
http://orcid.org/0000-0003-1513-7045

Autorzy

Stanisław Gołub 

Polska
https://orcid.org/0000-0002-7583-7898

Statystyki

Abstract views: 95
PDF downloads: 126