Społeczny Opiekun Zabytków – wybrane problemy, doświadczenia i rekomendacje
Adam Miziołek
adamiziolek@onet.plLodz University of Technology (Polska)
https://orcid.org/0009-0003-2875-0006
Julia Wiśniewska
Lodz University of Technology (Polska)
Abstrakt
Artykuł zarysowuje źródła potrzeby ochrony dziedzictwa i zarys ram prawnych, w których realizowana jest społecznie niezbędna ochrona zabytków oraz opieka nad zabytkami w Polsce. Przedstawiono rolę instytucji Społecznego Opiekuna Zabytków w polskim systemie. Bazując na dostępnych badaniach, opisano wybrane wyzwania, które stoją przed społeczną opieką nad zabytkami. Autorzy, na podstawie własnych doświadczeń, uzupełnili listę problemów o uwagi wynikające z dotychczasowej działalności w społecznej opiece nad zabytkami oraz doświadczenia w badaniu dziedzictwa materialnego. Przeprowadzona analiza współpracy między wybranymi instytucjami zajmującymi się ochroną zabytków w Łodzi pozwoliła poszerzyć katalog wyzwań. Wnioski pozwoliły sformułować propozycje zmian, które mogłyby częściowo odpowiadać na niektóre zidentyfikowane problemy. Wskazano ponadto, że dalsza dyskusja nad zmianami w systemie ochrony zabytków jest konieczna, a jej całościowy i interdyscyplinarny charakter może wzmocnić skuteczność reform.
Słowa kluczowe:
Społeczny Opiekun Zabytków, system ochrony zabytków w Polsce, opieka nad zabytkami, dziedzictwo materialneBibliografia
Boryczka, E., & Zasina, J. (2016). Dziedzictwo kulturowe i tożsamość miasta. W: A. Rzeńca, A. Nowakowska, & Z. Przygodzki (red.), EkoMiasto#Społeczeństwo: Zrównoważony, inteligentny i partycypacyjny rozwój miasta (63-86): Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego. https://repozytorium.uni.lodz.pl:8443/xmlui/bitstream/handle/11089/18007/4-063_086-Boryczka%2c%20Zasina.pdf?sequence=1&isAllowed=y [dostęp: 17.03.2024].
Google Scholar
Ciok, S. (1999). Wpływ granicy i współpracy transgranicznej na rozwój lokalny i regionalny zachodnich obszarów przygranicznych. W: A. Mync & R. Szul (red.), Rola granicy i współpracy transgranicznej w rozwoju regionalnym i lokalnym (159-187): Warszawa: Wydawnictwo Europejskiego Instytutu Rozwoju Regionalnego i Lokalnego. https://www.euroreg.uw.edu.pl/dane/web_euroreg_publications_files/3213/rola_granicy_i_wsppracy_transgranicznej_w_rozwoju_regionalnym_i_lokalnym.pdf [dostęp: 16.03.2024].
Google Scholar
Dorosz-Kruczyński, J. (2023, 16 sierpnia). Charakter prawny wpisu do gminnej ewidencji zabytków. WSPÓLNOTA - Pismo Samorządu Terytorialnego. https://wspolnota.org.pl/newsletter/charakter-prawny-wpisu-do-gminnej-ewidencji-zabytkow [dostęp: 23.03.2024].
Google Scholar
Jacobs, J. (2014) Śmierć i życie wielkich miast Ameryki. Warszawa: Fundacja Centrum Architektury.
Google Scholar
Jigyasu, R. (2019, 10 października). Does cultural heritage make more resilient cities? Urbanet. https://www.urbanet.info/does-cultural-heritage-make-more-resilient-cities/ [dostęp: 18.04.2024].
Google Scholar
Kafar, D. (2021, 1 września). Rozbiórka zabytku ujętego w ewidencji. WSPÓLNOTA - Pismo Samorządu Terytorialnego. https://wspolnota.org.pl/newsletter/rozbiorka-zabytku-ujetego-w-ewidencji [dostęp: 23.03.2024].
Google Scholar
Kowalski, W., & Zalasińska, K. (2011). Prawo ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce – próba oceny i wnioski. W: B. Szmygin (red.), System ochrony zabytków w Polsce - analiza, diagnoza, propozycje. (17-34): Lublin-Warszawa: Politechnika Lubelska. https://bc.pollub.pl/Content/691/PDF/zabytki.pdf [dostęp: 16.03.2024].
Google Scholar
Najwyższa Izba Kontroli, Departament Nauki, Oświaty i Dziedzictwa Narodowego. (2021). Informacja o wynikach kontroli. System ochrony zabytków w Polsce (Nr ewid. 170/2021/P21023/KNO). Warszawa: Najwyższa Izba Kontroli. https://www.nik.gov.pl/kontrole/P/21/023/ [dostęp: 18.04.2024].
Google Scholar
Narodowy Instytut Dziedzictwa. (2022, 25 listopada). System danych o zabytkach. Portal Narodowego Instytutu Dziedzictwa. https://nid.pl/system-danych-o-zabytkach/ [dostęp: 30.03.2024].
Google Scholar
Onyśków, W., Pierzchała, M., & Ulatowska, R. (2023). Badanie liczebności i aktywności społecznych opiekunów zabytków (SOZ) oraz zakresu realizacji zadania własnego starostów powiatowych polegającego na ustanawianiu społecznych opiekunów zabytków. Raport końcowy. Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa. https://ksiegarnia.nid.pl/wp-content/uploads/2023/12/Badania-SPOZ.pdf [dostęp: 21.01.2024].
Google Scholar
Przybylski, M. (2024, 9 stycznia). Ważność wuzetek a plany ogólne. Kolejne wyjaśnienia MRiT nt. reformy planowania. Portal Samorządowy. https://samorzad.pap.pl/kategoria/aktualnosci/waznosc-wuzetek-plany-ogolne-kolejne-wyjasnienia-mrit-nt-reformy-planowania [dostęp: 11.04.2024].
Google Scholar
Stulecie podpisania Dekretu Rady Regencyjnej o opiece nad zabytkami sztuki i kultury. (2018, 31 października). Ministerstwo Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu. https://www.gov.pl/web/archiwum-kulturaisport/stulecie-podpisania-dekretu-rady-regencyjnej-o-opiece-nad-zabytkami-sztuki-i-kultury-2 [dostęp: 23.03.2024].
Google Scholar
Szmygin, B. (2011). System ochrony zabytków w Polsce – próba diagnozy. W: B. Szmygin (red.), System ochrony zabytków w Polsce - analiza, diagnoza, propozycje. (7-16): Lublin-Warszawa: Politechnika Lubelska. https://bc.pollub.pl/Content/691/PDF/zabytki.pdf [dostęp: 16.03.2024].
Google Scholar
UNESCO. (2023). Urban heritage for resilience: Consolidated results of the implementation of the 2011 recommendation on the historic urban landscape. J. Hosagrahar (red.). Paryż: UNESCO Publishing. https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000387773 [dostęp: 18.04.2024].
Google Scholar
Waszak, Ł., & Masłowski, P. (2012). Poradnik modelowej współpracy administracji publicznej i organizacji pozarządowych. Warszawa: Sieć Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT. https://www.isp.org.pl/uploads/drive/oldfiles/Program%20Spoleczenstwa%20Obywatelskiego/poradniksplot.pdf [dostęp: 19.02.2024].
Google Scholar
Zalasińska, K. (2023, 19 maja). Dr hab. K. Zalasińska: wyrok TK musi być przyczynkiem do dyskusji o kwestiach ustrojowych w ochronie zabytków. Rozmowę prowadziła K. Krzykowska. Dzieje.pl. https://dzieje.pl/dziedzictwo-kulturowe/dr-hab-k-zalasinska-wyrok-tk-musi-byc-przyczynkiem-do-dyskusji-o-kwestiach [dostęp: 23.03.2024].
Google Scholar
Zalasińska, K., & Brudnicki, J. (2021, 29 grudnia). Wpis do rejestru zabytków. Portal Narodowego Instytutu Dziedzictwa. https://samorzad.nid.pl/baza_wiedzy/wpis-do-rejestru-zabytkow/ [dostęp: 23.03.2024].
Google Scholar
Zeidler K. (2017). Art. 1. Wszystkie zabytki kultury i sztuki..., [w:] K. Zeidler, M. Marcinkowska (red.) Dekret Rady Regencyjnej z 1918 r. o opiece nad zabytkami sztuki i kultury z komentarzem, czyli eseje o prawie ochrony dziedzictwa kultury (15-20): Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
Google Scholar
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483 ze zm.) [dostęp: 27.03.2024] https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19970780483/U/D19970483Lj.pdf.
Google Scholar
Konwencja w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego (Dz. U. z 1976 r. Nr 32, poz. 190 ze zm.) [dostęp: 27.03.2024] https://sip.lex.pl/akty-prawne/dzu-dziennik-ustaw/konwencja-w-sprawie-ochrony-swiatowego-dziedzictwa-kulturalnego-i-16789919.
Google Scholar
Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. 1960 Nr 30 poz. 168 ze zm.) [dostęp: 11.04.2024] https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19600300168/U/D19600168Lj.pdf.
Google Scholar
Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 ze zm.) [dostęp: 27.03.2024] https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20031621568/U/D20031568Lj.pdf.
Google Scholar
Autorzy
Adam Miziołekadamiziolek@onet.pl
Lodz University of Technology Polska
https://orcid.org/0009-0003-2875-0006
Autorzy
Julia WiśniewskaLodz University of Technology Polska
Statystyki
Abstract views: 94PDF downloads: 51