POLSKIE MIEJSCA PAMIĘCI - ZMIANY INTERPRETACJI I PROBLEMY OCHRONY W XXI WIEKU
Jakub Lewicki
Zakład Konserwacji Zabytków i Ochrony Krajobrazu UKSW (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-1766-659X
Abstrakt
W pracy omówiono pojęcie miejsce pamięci, jego zakres, i wiążące się z nim skojarzenia i społeczny w kolejnych okresach historycznych. Przedstawiono też zmiany rozumienia tego terminu i odmienne kształtowanie różnych miejsc pamięci w kolejnych okresach historycznych, a także zwrócono uwagę na odmienne interpretacje wydarzeń, które upamiętniały, co wpływało na ich różne urządzanie i odmienny odbiór społeczny.
Analizując funkcjonowanie polskich miejsc pamięci w XX wieku należy zauważyć częste i gruntowne zmiany ich znaczenia i odbioru społecznego. Interpretacja wydarzeń i form upamiętnienia była zależna od aktualnej sytuacji społecznej i politycznej. Nawet niewielka zmiana sytuacji politycznej powodowała znaczące zmiany interpretacji miejsc pamięci i dotyczącej ich propagandy. Mimo to miejsca pamięci stały się ważnymi nośnikami pamięci. Ich przejawem były bardzo nowatorskie projekty upamiętnień zarówno w formie pomników (pomniki w danych obozach koncentracyjnych - Oświęcim, Majdanek, Treblinka), jak i wielkich kompozycji przestrzennych (nowa zabudowy upamiętniająca warszawskie getto), które powstawały po 1945 roku.
Rozumienie polskich miejsc pamięci znacząco zmieniało się w XX wieku, podobnie jak cała tradycja kulturowa. Zmieniało się także ich postrzeganie, rozumienie, jak i sposób odbioru społecznego, niezależnie od dużej akceptacji społecznej. Także i dzisiaj rozumienie miejsc pamięci nie jest ostatecznie zdefiniowane i nadal będzie podlegało ono zmianom interpretacji i odbioru, co ma wpływ na ich znaczenie i formy ochrony.
Słowa kluczowe:
Miejsce pamięci, interpretacja miejsc pamięci, polskie miejsca pamięciBibliografia
Assman J., Pamięć zbiorowa i tożsamość kulturowa, Olsztyn 2003.
Google Scholar
Bębenek S. T., Myślenie o przeszłości, Warszawa 1981.
Google Scholar
Chomątowska B., Stacja Muranów, Warszawa 2016.
Google Scholar
Ciołek G., Plapis W., Materiały do słownika twórców ogrodów polskich, Warszawa 1968.
Google Scholar
Czy park w Woli Żelazowej jest pomnikiem Chopina. Odkrycie Ameryki, „Architektura i Budownictwo”, r. XIV, 1938, nr 11-12.
Google Scholar
Dettloff P., Fabiański M., Fischinger A., Zamek królewski na Wawelu. Sto lat odnowy (1905-2005), Kraków 2005.
Google Scholar
Florescano E., Od pomnika władzy do historii wyjaśniającej [w:] Myślenie o przeszłości, Warszawa 1981.
Google Scholar
Frycz J., Restauracja i konserwacja zabytków architektury w Polsce w latach 1795-1918, Warszawa 1975.
Google Scholar
Gębczyńska-Janowicz A., Kształtowanie formy założeń pomnikowych w przestrzeni polskich miast od połowy XX wieku, „Czasopismo techniczne. Architektura”. r. 105, 2-A, Kraków 2008.
Google Scholar
Grzesiuk-Olszewska I., Polska rzeźba pomnikowa w latach 1945-1995, Warszawa 1995.
Google Scholar
Koło Architektów Polskich, „Czasopismo Techniczne”, r. XXXVIII, 1920, nr 8, 25 IV.
Google Scholar
Konkurs, „Czasopismo Techniczne”, R. XXXIX, 1921, nr 9-10, 10/25 V.
Google Scholar
Kopówka E., Plan kamieni symbolicznych, Treblinka 2014.
Google Scholar
Kula M., Nośniki pamięci historycznej, Warszawa 2002.
Google Scholar
Kwiatkowski T., Nijakowski L. M., Szacka B., Szpociński A., Między codziennością a wielką historią. Druga wojna światowa w pamięci zbiorowej społeczeństwa polskiego, Warszawa 2010.
Google Scholar
Lewicki J., Konflikt o zabytki i miejsca pamięci czyli o nowo-starym postrzeganiu przeszłości w Europie Środkowej i Wschodniej po 1989 roku, „Porównania-Comparisons-Srawnienija-Porovnání-Vergleiche”, t. XIII, Materiały z konferencji „Kultura sytuacji postkolonialnej. Europa Środkowa i Wschodnia po roku 1989”, Poznań 2013.
DOI: https://doi.org/10.14746/p.2013.13.10991
Google Scholar
Lewicki J., Perspektywy ochrony światowego dziedzictwa w Polsce - czyli Tentative List i propozycje możliwych do zgłoszenia kandydatur wpisów na Listę Światowego Dziedzictwa, „40 lat Światowego Dziedzictwa UNESCO w Polsce – dokonania i perspektywy”, nr 4, Warszawa 27-28 kwietnia 2017, Polski Komitet Narodowy ICOMOS, Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie, Politechnika Lubelska, Warszawa 2017.
DOI: https://doi.org/10.24358/ODK_2017_04_13
Google Scholar
Majewski A., Wawel. Dzieje i konserwacja, Warszawa 1993.
Google Scholar
Nicieja S. S., Hejke K., Tam gdzie lwowskie śpią Orlęta, Warszawa 2001.
Google Scholar
Nijakowski L. M., Baron Münhausen czyli o polskiej polityce pamięci, „Przegląd polityczny”, t. 75, 2006.
Google Scholar
Nowa S., Ciągłość i zmiana tradycji kulturowej, Warszawa 1976.
Google Scholar
O konkursie Zułowskim, „Architektura i Budownictwo”, r. XI, 1935, nr 12.
Google Scholar
Olczyk E., Druga wojna światowa w świadomości współczesnych Polaków, Warszawa 1978.
Google Scholar
Olesiuk D., Kokowicz K., „Jeśli ludzie zamilkną, głazy wołać będą...”. Pomnik ku czci ofiar Majdanka, Lublin 2009.
Google Scholar
Polkowski F. K., Właściciel szafarz ogrodu w mieście a twórcy krajobrazu, „Arkady”, r. II, 1936.
Google Scholar
Rozstrzygnięcie konkursu na odbudowę Zułowa, „Arkady”, r. II, 1936.
Google Scholar
Sawisz A., Szacka B., Czas przeszły i pamięć społeczna, Warszawa 1990.
Google Scholar
Szacka B., Czas przeszły, pamięć, mit, Warszawa 2006.
Google Scholar
Szacka B., Przeszłość w świadomości inteligencji polskiej, Warszawa 1983.
Google Scholar
Taborska H., Art in Places of Death: Polish Signs of Memory in the Nazi Death Camps. „Kultura Współczesna”. 4, 2003; Muzea w poobozowych miejscach pamięci: tożsamość, znaczenia, funkcje, T. Kranz (red.), Lublin 2017.
Google Scholar
Taborska H., Miasto, które nie zginęło. Ludność cywilna Warszawy 1939-1945 i pomniki jej poświęcone, Warszawa 2014.
Google Scholar
Traba R., Symbole pamięci: II wojna światowa w świadomości zbiorowej Polaków. Szkic do tematu, „Przegląd polityczny”, t. 75, 2006.
Google Scholar
Wawel narodowi przywrócony. Odzyskanie zamku i jego odnowa 1905-1939, Kraków 2005.
Google Scholar
Zawadka A., Upamiętnianie Treblinki [w:] Treblinka: historia i pamięć, E. Kopówka (red.), Siedlce 2015.
Google Scholar
Autorzy
Jakub LewickiZakład Konserwacji Zabytków i Ochrony Krajobrazu UKSW Polska
https://orcid.org/0000-0003-1766-659X
historyk architektury i konserwator zabytków, prof. nauk technicznych, dr hab. w dziedzinie architektury i urbanistyki o specjalizacji historia architektury i konserwacja zabytków, kierownik Zakładu Konserwacji Zabytków i Ochrony Krajobrazu UKSW, wykłada historię architektury i konserwację zabytków. Autor ponad 140 publikacji z zakresu konserwacji zabytków i historii architektury oraz licznych niepublikowanych prac będących efektem badań terenowych. Wiceprezes Sekcji Polskiej DOCOMOMO (International Working Party for Documentation and Conservation of Buildings, Sites and Neighbourhoods of the Modern Movement). Od marca 2017 roku Mazowiecki wojewódzki Konserwator Zabytków.
Statystyki
Abstract views: 212PDF downloads: 153
