Miasteczka Tyzenhauzowskie – świadectwo kultury przestrzennej końca XVIII w. we współczesnym krajobrazie miejscowości (Krynki, Dąbrowa Białostocka, Sokółka)

Dorota Gawryluk


Zespół Dydaktyczny Architektury Krajobrazu, Katedra Ochrony i Kształtowania Środowiska, Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska, Politechnika Białostocka (Polska)

Abstrakt

Działalność Antoniego Tyzenhauza (podskarbiego litewskiego z czasów Stanisława Augusta oraz starosty grodzieńskiego) pod koniec XVIII w. miała na celu aktywizację gospodarczą płn-wsch. części Rzeczpospolitej. Z jego inicjatywy powstało około 50 manufatur w różnych miejscowościach w regionie Grodna. W stosunku do wybranych miasteczek (m.in. Krynek, Dąbrowy Białostockiej i Sokółki) efektem działalności Tyzenhauza była także zmiana ich formy przestrzennej. Miasteczka zyskały regularne plany o geometrycznej kompozycji urbanistycznej. Dominanty architektoniczne, wpisane w ich strukturę potwierdzały klasyczną kompozycję przestrzenną. Kultura przestrzenna planów końca XVIII w., pomimo burzliwych losów miasteczek, przetrwała i stanowi istotną cechę ich współczesnej tożsamości. Artykuł jest poświęcony zachowaniu czytelności kompozycji architektoniczno-urbanistycznej końca XVIII w. we współczesnym krajobrazie Krynek, Dąbrowy Białostockiej i Sokółki.


Słowa kluczowe:

miasteczka tyzenhauzowskie, Krynki, Dąbrowa Białostocka, Sokółka, krajobraz miasteczka

Bach J. S., (red.), Krynki 500 lat, Krynki 2009
DOI: https://doi.org/10.1149/MA2009-02/7/500   Google Scholar

Benevolo L., Miasto w dziajach Europy, Warszawa1995
  Google Scholar

Bończak-Kucharczyk E., Maroszek J., Krynki – park dworski, http://www.testowy.minigo.pl/index.php/page/krynki [dostęp: październik 2016]
  Google Scholar

Bończak-Kucharczyk E., Maroszek J., Sokółka – park dworski, http://www.testowy.minigo.pl/index.php/article/show/id/203 [dostęp: październik 2016]
  Google Scholar

Borowik P., Ile miasteczek naprawdę istniało w ekonomii grodzieńskiej w okresie zarządu Antoniego Tyzenhauza?, [w:] Małe Miasta. Historia I Współczesność, M. Zemło (red.) Supraśl 2001, tom I, s. 75−79
  Google Scholar

Borowik P., Rozplanowanie miasteczek ekonomii grodzieńskiej w czasach Antoniego Tyzenhauza, [w:] Małe Miasta. Przestrzenie, M. Zemło (red.) Supraśl 2003, tom III, s. 35−50
  Google Scholar

Borowik P., Rozplanowanie I zabudowa Sokółki w XVII-XVIII wieku, [w:] Małe Miasta. Między Tradycją a Wyzwaniem Przeszłości, M. Zemło (red.) Supraśl 2002, tom II, s. 21−34
  Google Scholar

Ciołek G., Ogrody polskie, Warszawa 1978, ryc. 135
  Google Scholar

Dobroński A. Cz., Miasta województwa podlaskiego, Białystok 2014
  Google Scholar

Kosacka-Nalewajko A., Aktywizacja turystyczna Krynek, magisterska praca dyplomowa zrealizowana na kierunku Gospodarka przestrzenna , pod opieką promotorską dr inż. arch. D. Gawryluk, dostępna w Archium Prac Dyplomowych Politechniki Białostockiej, Białystok 2016
  Google Scholar

Kostof S., The City Shaped. Urban Patterns and Meanings Throuhg History, London 1991
  Google Scholar

Kwiatkowski M., Stanisław August. Król-Architekt, wyd. Ossolineum, Warszawa 1983
  Google Scholar

Paszkowski Z., Miasto idealne w perspektywie europejskiej i jego związki z urbanistyką współczesną, Kraków 2011
  Google Scholar

Peliksza U., Aktywizacja turystyczna Dąbrowy Białostockiej, magisterska praca dyplomowa zrealizowana na kierunku Gospodarka przestrzenna , pod opieką promotorską dr inż. arch. D. Gawryluk, dostępna w Archium Prac Dyplomowych Politechniki Białostockiej, Białystok 2014
  Google Scholar

Słodczyk J., Historia planowania i budowy miast, Opole 2012
  Google Scholar

Spostołowicz L., Sokółka I okolice. Przyczynki do dziejów miasta I powiatu, Sokółka 2009
  Google Scholar

Sulerzycka T., Katalog rysunków z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, cz. 2, Miejscowości różne. Rysunki architektoniczne, dekoracyjne. Plany i widoki z XVIII i XIX wieku, Warszawa 1969, s. 187, nr 817
  Google Scholar

Szafer T. P., Ze studiów nad planowaniem miast w Polsce XVIII i pocz. XIX w., [w:] Studia z Historii Budowy Miast,Warszawa 1955, s. 47−82
  Google Scholar

Szkiłądź M., Dąbrowa Biaostocka – wiatrak holenderski, [w:] Biuletyn Konserwatorski Województwa Podlaskiego, Białystok 2003, z. 8−9.2003, s. 271−274
  Google Scholar

Szpakowska E., Architektura miasta idealnego. Wprowadzenie. Architecture of ideal city. Introduction, [w:] Przestrzeń i Forma. Space and Form, 16/2011, s. 121−154 http://www.pif.zut.edu.pl/pl/pif16---2011/ (dostęp 10.2016)
  Google Scholar

Wiśniewski J., Osadnictwo wschodniej białostocczyzny. Geneza, rozwój oraz zróżnicowanie I przemiany etniczne, [w:] Acta Baltico-Slavica, t. 11, Wrocław 1977, s. 7−80
  Google Scholar

Wróbel T., Zarys historii budowy miast, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1971
  Google Scholar

Zuziak Z. K., O tożsamości urbanistyki, Kraków 2008
  Google Scholar

Pobierz


Opublikowane
2016-06-30

Cited By / Share

Gawryluk, D. (2016). Miasteczka Tyzenhauzowskie – świadectwo kultury przestrzennej końca XVIII w. we współczesnym krajobrazie miejscowości (Krynki, Dąbrowa Białostocka, Sokółka). Teka Komisji Architektury, Urbanistyki I Studiów Krajobrazowych, 12(2), 63–71. https://doi.org/10.35784/teka.806

Autorzy

Dorota Gawryluk 

Zespół Dydaktyczny Architektury Krajobrazu, Katedra Ochrony i Kształtowania Środowiska, Wydział Budownictwa i Inżynierii Środowiska, Politechnika Białostocka Polska

Statystyki

Abstract views: 124
PDF downloads: 226