Publikowanie artykułów jest możliwe po podpisaniu zgody na przeniesienie licencji na czasopismo.
Domy pogranicza polsko-białoruskiego jako obszary wartości
Magdalena Sulima
mssulima@poczta.onet.plWydział Architektury; Politechnika Białostocka; (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-0807-9417
Abstrakt
Artykuł oparty na źródłach etnograficznych i badaniach terenowych, przedstawia symbolikę tradycyjnych domów drewnianych we wsiach południowo-wschodniej części województwa podlaskiego, pogranicza polsko-białoruskiego jako obszarów wartości materialnych i duchowych oraz zwraca uwagę na potrzebę ich ochrony w kontekście współczesnych przemian cywilizacyjnych. Domy te stanowią przykład czasowego kontinuum, tak w przestrzennym jak i duchowym aspekcie. Swoją architekturą, dekoracją na elewacjach i lokacją w układzie przestrzennym, stanowią wyróżnik lokalnego krajobrazu, a zamieszkujące je społeczności etniczne, po dziś dzień zachowały silną identyfikację ze swoimi korzeniami i miejscem zamieszkania, pielęgnując przekazywane z pokolenia na pokolenia tradycyjne treści. Największym zagrożeniem dla przetrwania drewnianej architektury wsi pogranicza oraz spuścizny niematerialnej jest ich depopulacja. Toczące się obecnie debaty w kręgach architektów, konserwatorów, czy samorządowców na temat ochrony spuścizny kulturowej podkreślają, że działania takie powinny być prowadzone wieloaspektowo, przez różne podmioty, co ważne z czynnym i praktycznym zaangażowaniem społeczności wiejskich. Rolę transmisji międzypokoleniowej oraz żywej tradycji podkreślają także światowe dyrektywy Unesco dotyczące ochrony dziedzictwa kulturowego. Z jednej strony tego typu zabiegi mogą stać się formą aktywizacji lokalnych mieszkańców oraz gestem szacunku dla reprezentowanych przez te grupy wartości. Z drugiej natomiast, stanowić spoiwo pomiędzy pokoleniami i istotny środek przekazu dla zachowania ich kultury.
Instytucje finansujące
Badania zostały zrealizowane w ramach pracy badawczej nr S/WA/1/17 w Politechnice Białostockiej i sfinansowane z subwencji przekazanej przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Słowa kluczowe:
pogranicze, drewniane domy, ochrona, dziedzictwo kulturowe, przekaz pokoleniowyBibliografia
Giddens A., Nowoczesność i tożsamość. Warszawa 2007. 1-322. 978-83-01-14691-7.
Google Scholar
Sadowski A., Społeczne problemy wschodniego pogranicza. Dział Wydawnictw Filii Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2001.
Google Scholar
Sadowski A., Społeczne problemy miejscowości pn.-wsch. Polski w procesie transformacji. Białystok 2001. 83-89031-11-6.
Google Scholar
Barwiński M., Podlasie jako pogranicze narodowościowo-wyznaniowe. Łódź 2004. 83-7171-789-X.
Google Scholar
Sadowski A., Wschodnie pogranicze w perspektywie socjologicznej. Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok 1995. 83-85792-15-X.
Google Scholar
Barwiński M., Podlasie jako region pogranicza, [in:] Studia z Geografii Politycznej i Historycznej, vol. 3 (2014), p. 281–306. Available: http://sgph.geo.uni.lodz.pl/uploads/files/t3/11-Barwinski.pdf [Access: 05.02.2020]
DOI: https://doi.org/10.18778/2300-0562.03.13
Google Scholar
Hawryluk J., Kraje ruskie, Bielsk, Mielnik, Drohiczyn. Rusini – Ukraińcy na Podlaszu – fakty i kontrowersje. Podlaskie Wydawnictwo „Osnowy”, Bielsk Podlaski 2001. 83-914297-1-7.
Google Scholar
Sadowski A., Narody wielkie i małe. Uniwersytet Religioznawstwa, Uniwersytet Jagielloński, Kraków 1991.
Google Scholar
Sulima M., „Społeczno-kulturowy tygiel pogranicza etnicznego: tradycja i nowoczesność (na przykładzie wsi podlaskiej)”, [in:] Habitaty: reaktywacja małych społeczności lokalnych/ Habitats: Reactivation of small local societies, edit. Z. Bać, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław 2016. 506–514.
Google Scholar
Pokropek M., Pokropek W., „Tradycyjne budownictwo drzewne w Polsce”, [in:] T.1: Budownictwo ludowe. Chałupy i ich regionalne zróżnicowanie. Neriton, Warszawa 1985.
Google Scholar
Szewczyk J., Piec i komin w tradycyjnym budownictwie ludowym Podlasia. Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok 2011.
Google Scholar
Sielicki F., Folklor białoruski. Wrocław 1983.
Google Scholar
Sulima M., Dom pogranicza w kulturze wsi podlaskiej. Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok 2018, s. 1-277. 978-83-65596-56-7.
Google Scholar
Pawluczuk W., „Prawosławie jako typ kultury. Prawosławie jako typ kultury”, [in:] Materiały I edycji Wszechnicy Kultury Prawosławnej 1998/1999, edit. Zieniuk J., Białystok 1999, p. 41-48.
Google Scholar
Bułgakow S. Prawosławie. Zarys nauki kościoła prawosławnego. Orthdruk, Formica, Białystok, Warszawa 1992.
Google Scholar
Sulima M., „Gra symboli w detalu okna domu wiejskiego”, Czasopismo Techniczne, Architektura, R. 109, z. 15–t. 2 (2012), 2012, p. 576–581.
Google Scholar
Kozera A. N., Z badań nad folklorem muzycznym Podlasia. Portrety muzyków ludowych. http://chopin.man.bialystok.pl/umfc/wp-content/uploads/2016/04/03-01.pdf [Access: 04.11.2019]
Google Scholar
Tołstaja S. N., Ojczyzna w ludowej tradycji słowiańskiej. Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich. Instytut Europy Środkowo-wschodniej, Lublin 1993. 1-318. 83-85854-08-8.
Google Scholar
Eliade M., Sacrum i profanum. Wydawnictwo KR, Warszawa 1996. 83-86989-06-8.
Google Scholar
Kolberg O., Dzieła wszystkie. Białoruś – Polesie, t. 52, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze Wrocław – Poznań 1968.
Google Scholar
Bachelard G., Wyobraźnia poetycka. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1975.
Google Scholar
Rembierz M., „Egzystencjalne i aksjologiczne doświadczenie domu rodzinnego”, [in:] Kultura dnia codziennego i świątecznego w rodzinie, edit. Dyczewski L., Wadowski D., Redakcja Wydawnicza Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1998, p. 41-58.
Google Scholar
Benedyktowicz D., Benedyktowicz Z., Symbolika domu w tradycji ludowej (part I). Polska Sztuka Ludowa (3), 1990, 48-61.
Google Scholar
Bartmiński J., Ojczyzna w pieśniach i wierszach chłopskich. Polska Sztuka Ludowa (3), 1990, 9-13.
Google Scholar
Ossowski S., O ojczyźnie i narodzie. Warszawa 1984. 83-01-04021-1.
Google Scholar
Buczyńska-Garewicz H., Miejsca, strony, okolice. Przyczynek do fenomenologii przestrzeni. Kraków 2006. 83-242-0608-6.
Google Scholar
Ossowski S., Z zagadnień psychologii społecznej. Dzieła, t. III. PWN, Warszawa, 1967.
Google Scholar
Bartmiński J., Polskie rozumienie ojczyzny i jego warianty. Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich. edit. J. Bartmiński, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 1993. 23-48. 83-85854-08-8.
Google Scholar
Hałas E., „Intymne wartości domu”, [in:] Kultura dnia codziennego i świątecznego w rodzinie, edit. Dyczewski L., Wadowski D., Redakcja Wydawnicza Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1998, p. 31-40. 83-228-0664-7.
Google Scholar
Wieruszewska M., „Krajobraz kulturowy wsi w percepcji wizualnej”, [in:] Lokalne dziedzictwo kulturowe w doświadczeniu mieszkańców wsi, edit. Bukraba-Rylska I., Wieruszewska M., Burdyka K., IRWIR PAN, Warszawa 2017, p. 1-242. 978-83-7383-876-5.
Google Scholar
Bernat S., „Niematerialne wartości krajobrazów kulturowych”, [in:] Niematerialne dziedzictwo kulturowe: źródła, wartości, ochrona, edit. Adamowski J., Wydawnictwo Uniwersytetu M. Curie-Skłodowskiej, Narodowy Instytut Dziedzictwa, Lublin-Warszawa, 2013, p. 1-367. 978-83-7784-426-7.
Google Scholar
UNESCO Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage 2003. Available: http://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Konwencja_o_ochronie_dz._niemater_2003.pdf [Access: 15.10.2019]
Google Scholar
National Heritage Board of Poland, UNESCO nonmaterial cultural heritage. Available: https://www.nid.pl/pl/Dla_wlascicieli_i_zarzadcow/opieka-nad-zabytkami/niematerialne-dziedzictwo-kulturowe-unesco/ [Access: 15.10.2018]
Google Scholar
Sulima M., Dom mieszkalny w zagrodzie pogranicza etnicznego jako zjawisko architektoniczno-kulturowe (na przykładzie wsi podlaskiej). PhD desideration. Faculty of Architecture, Warsaw University of Technology, Warszawa 2013.
Google Scholar
Janowicz S., Ojczystość. Białoruskie ślady i znaki. WK Borussia Olsztyn 2001. 1-256.83-915690-0-4.
Google Scholar
Durydiwka M, Kociszewski P, „Wielokulturowość Podlasia i możliwości jej wykorzystania w turystyce”. Available: http://www.turystykakulturowa.org/pdf/2013_06_01.pdf [Access: 05.01.2020]
Google Scholar
UNESCO Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage. Available: http://www.unesco.pl/fileadmin/user_upload/pdf/Konwencja_o_ochronie_swiatowego_dziedzictwa.pdf [Access: 15 Oct 2019]
Google Scholar
Waszczyńska K., „Przekaz międzypokoleniowy i jego znaczenie w kontekście konwencji UNESCO w sprawie niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Refleksje etnologa”, [in:] Niematerialne dziedzictwo kulturowe: identyfikacja, dokumentacja, ochrona, interpretacja. Pojęcia, poglądy, Materiały z Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Węgorzewo 2011, Warszawa – Węgorzewo 2013.
Google Scholar
Halbwachs M., Społeczne ramy pamięci. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008. 1-438. 978-83-01-15511-7.
Google Scholar
Ashworth G., Planowanie dziedzictwa. Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2015. 1-314. 978-83-63463-34-2.
Google Scholar
Pawluczuk W., Światopogląd jednostki w warunkach rozpadu społeczności tradycyjnej. Warszawa 1972.
Google Scholar
Łokotko A., Belorusskoe narodnoe zodčestvo: seredina XIX–XX w.. Navuka i Technika, Mińsk 1991.
Google Scholar
Becker. H., Rozwój myśli społecznej od wiedzy ludowej do socjologii. Warszawa 1964.
Google Scholar
Tatarkiewicz T., W., Wspomnienia. Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1979.
Google Scholar
Znaniecki F., Social Relations and Social Roles. San Francisco 1965.
Google Scholar
Hałas E., „Przeszłość i przyszła teraźniejszość: refleksyjna pamięć kulturowa”, [in:] Kultura jako pamięć. Posttradycyjne znaczenie przeszłości, 10 Jul 2011, Warsaw.
Google Scholar
Sulima, M. (2020) „Domy pogranicza polsko-białoruskiego jako obszary wartości”, Budownictwo i Architektura, 18(4), s. 103–116. doi: 10.35784/bud-arch.1423.
Autorzy
Magdalena Sulimamssulima@poczta.onet.pl
Wydział Architektury; Politechnika Białostocka; Polska
https://orcid.org/0000-0002-0807-9417
Statystyki
Abstract views: 320PDF downloads: 8408 PDF downloads: 8503
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Budownictwo i Architektura wspiera program otwartej nauki. Czasopismo umożliwia otwarty dostęp (Open Access) do publikacji. Każdy może przeglądać, pobierać i przekazywać artykuły pod warunkiem przestrzegania zasad licencji.
