Publikowanie artykułów jest możliwe po podpisaniu zgody na przeniesienie licencji na czasopismo.
O przetrwanie dziedzictwa. Wielokulturowe świątynie południowo-wschodniej Polski – historia zapisana w drewnie
Jan Wrana
j.wrana@pollub.plSamodzielna Pracownia Architektoniczna; Wydział Budownictwa i Architektury; Politechnika Lubelska (Polska)
https://orcid.org/0000-0002-4884-0418
Agnieszka Fitta-Spelina
Studia doktoranckie; Wydział Architektury; Politechnika Krakowska (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-6467-6905
Abstrakt
Południowo-wschodnia Polska – rejon Pogranicza – przez wieki była miejscem współistnienia kultur, języków i religii. Symbolem i pozostałością tej wielokulturowości są świątynie wielu wyznań – katolickie kościoły, prawosławne cerkwie, protestanckie zbory i żydowskie synagogi, w znacznym procencie wzniesione z drewna – zwłaszcza w rejonach wiejskich. Niegdyś będące dumą i chlubą swoich wyznawców, obecnie – w związku ze zmianą struktury wyznaniowej regionu, nierzadko w wyniku tragicznych wydarzeń - najczęściej zmieniają przeznaczenie lub popadają w ruinę i niszczeją. Ich ochrona i konserwacja jest niezbędna nie tylko ze względu na ich wartość architektoniczną, lecz przede wszystkim w celu zachowania pamięci o tych, którzy już przeminęli.
W niniejszym artykule autorzy przyglądają się aktualnej sytuacji drewnianych świątyń regionu południowo-wschodniej Polski (zarówno prawosławnych, jak i katolickich oraz greckokatolickich), w wybranych przypadkach dokładniej analizując ich przeszłość i rozpatrując szanse na przyszłość. Poruszają także temat współczesnych sposobów na ich ochronę w zakresie formalno-prawnym oraz możliwości zachowania – poprzez rewitalizację, adaptację i zmianę funkcji.
Słowa kluczowe:
cerkwie, Pogranicze, ochrona zabytków, wielokulturowość, rewitalizacjaBibliografia
[1] Adaptacja obiektów zabytkowych do współczesnych funkcji użytkowych. Praca zbiorowa pod red. B. Szmygina. Lubelskie Towarzystwo Naukowe, ICOMOS, Politechnika Lubelska, Lublin 2009.
[2] Brykowski R. Łemkowska drewniana architektura cerkiewna w Polsce, na Słowacji i Rusi Zakarpackiej. Ossolineum, Wrocław 1986.
[3] Budowa i konserwacja Kościołów. Poradnik - vademecum, praca zbiorowa. Rada Prymasowska Budowy Kościołów, Warszawa 1981.
[4] Kryciński S. Zabytkowe cerkwie południowo-wschodniej Polski. OW „Rewasz”, Pruszków 2008.
[5] Kurek J. Ranga dziedzictwa architektury drewnianej w przemianach obszarów przygranicznych Polski południowo-wschodniej. Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych, vol. III, PAN o/Lublin, Lublin 2007.
[6] Marcinek R., Myczkowski Z. Wśród cudów świata. „Wiadomości Konserwatorskie” nr 13/2003.
[7] Mokłowski K. Sztuka ludowa w Polsce. Nakładem Księgarni H. Altenberga, Lwów 1903, reprint Wydawnictwo Altair Dariusz Wirski, Opole 2010.
[8] Myczkowski Z. Rola podkarpackich świątyń z listy UNESCO w ochronie krajobrazu, w: Architektura sakralna w kształtowaniu tożsamości kulturowej miejsca, praca zbiorowa pod red. E. Przesmyckiej. Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej, Lublin 2006.
[9] Skowroński M., Komski A., Skowrońska-Wydrzyńska A. Cerkwie bieszczadzkie. Wydawnictwo „Fundacja”, Nowy Sącz 2001.
[10] Stojak G., Problematyka ochrony dóbr kultury w województwie podkarpackim w świetle planowanych działań Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. „Wiadomości Konserwatorskie” nr 24/2008, s. 82-89.
[11] Szałygin J., Zasoby i zagrożenia zabytkowej architektury sakralnej w Polsce. „Wiadomości Konserwatorskie” nr 13/2003, s. 66-70.
[12] Wrana J., Lubny (Ukraina) -kształtowanie tradycji na Kresach. Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych, vol. III, PAN o/Lublin, Lublin 2007.
[2] Brykowski R. Łemkowska drewniana architektura cerkiewna w Polsce, na Słowacji i Rusi Zakarpackiej. Ossolineum, Wrocław 1986.
[3] Budowa i konserwacja Kościołów. Poradnik - vademecum, praca zbiorowa. Rada Prymasowska Budowy Kościołów, Warszawa 1981.
[4] Kryciński S. Zabytkowe cerkwie południowo-wschodniej Polski. OW „Rewasz”, Pruszków 2008.
[5] Kurek J. Ranga dziedzictwa architektury drewnianej w przemianach obszarów przygranicznych Polski południowo-wschodniej. Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych, vol. III, PAN o/Lublin, Lublin 2007.
[6] Marcinek R., Myczkowski Z. Wśród cudów świata. „Wiadomości Konserwatorskie” nr 13/2003.
[7] Mokłowski K. Sztuka ludowa w Polsce. Nakładem Księgarni H. Altenberga, Lwów 1903, reprint Wydawnictwo Altair Dariusz Wirski, Opole 2010.
[8] Myczkowski Z. Rola podkarpackich świątyń z listy UNESCO w ochronie krajobrazu, w: Architektura sakralna w kształtowaniu tożsamości kulturowej miejsca, praca zbiorowa pod red. E. Przesmyckiej. Wydawnictwo Politechniki Lubelskiej, Lublin 2006.
[9] Skowroński M., Komski A., Skowrońska-Wydrzyńska A. Cerkwie bieszczadzkie. Wydawnictwo „Fundacja”, Nowy Sącz 2001.
[10] Stojak G., Problematyka ochrony dóbr kultury w województwie podkarpackim w świetle planowanych działań Podkarpackiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. „Wiadomości Konserwatorskie” nr 24/2008, s. 82-89.
[11] Szałygin J., Zasoby i zagrożenia zabytkowej architektury sakralnej w Polsce. „Wiadomości Konserwatorskie” nr 13/2003, s. 66-70.
[12] Wrana J., Lubny (Ukraina) -kształtowanie tradycji na Kresach. Teka Komisji Architektury, Urbanistyki i Studiów Krajobrazowych, vol. III, PAN o/Lublin, Lublin 2007.
Wrana, J. i Fitta-Spelina, A. (2015) „O przetrwanie dziedzictwa. Wielokulturowe świątynie południowo-wschodniej Polski – historia zapisana w drewnie ”, Budownictwo i Architektura, 14(3), s. 045–058. doi: 10.35784/bud-arch.1614.
Autorzy
Jan Wranaj.wrana@pollub.pl
Samodzielna Pracownia Architektoniczna; Wydział Budownictwa i Architektury; Politechnika Lubelska Polska
https://orcid.org/0000-0002-4884-0418
Autorzy
Agnieszka Fitta-SpelinaStudia doktoranckie; Wydział Architektury; Politechnika Krakowska Polska
https://orcid.org/0000-0001-6467-6905
Statystyki
Abstract views: 259PDF downloads: 171
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Budownictwo i Architektura wspiera program otwartej nauki. Czasopismo umożliwia otwarty dostęp (Open Access) do publikacji. Każdy może przeglądać, pobierać i przekazywać artykuły pod warunkiem przestrzegania zasad licencji.
