Publikowanie artykułów jest możliwe po podpisaniu zgody na przeniesienie licencji na czasopismo.
Różnorodność współczesnych form ochrony wiejskiej i małomiasteczkowej architektury drewnianej w Polsce
Elżbieta Szot-Radziszewska
Zakład Historii Architektury, Urbanistyki i Ochrony Zabytków; Katedra Architektury i Urbanistyki; Wydział Budownictwa i Architektury; Politechnika Świętokrzyska (Polska)
Abstrakt
W pracy omawiam, ujęte w ramy prawne, współczesne formy ochrony zabytków drewnianych w Polsce, takie jak wpis do ewidencji lub rejestru zabytków, ochrona w muzeum na wolnym powietrzu (skansenie), uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego. Wskazuję na tragiczny stan ochrony i zachowania zasobów tej części dziedzictwa. Przybliżam ideę muzealnictwa skansenowskiego w Polsce i specyfikę ochrony budownictwa drewnianego w skansenach, jako dotychczas najbardziej racjonalną i skuteczną. Podaję pozytywne przykłady ochrony poprzez zagospodarowanie i adaptację zabytków in situ do nowej funkcji – kulturalnej, dydaktycznej, muzealnej i innych. Podkreślam też rolę edukacji i partycypacji społeczeństwa w ochronie budownictwa ludowego. Drewniana architektura ludowa stanowi jedynie 11% wszystkich obiektów wpisanych do rejestru zabytków. W tej sytuacji, w świetle polskiego prawa, zdecydowana większość zabytków drewnianych nie może być chroniona, gdyż znajduje się poza tym rejestrem. Konieczne więc są szybkie uregulowania prawne i kompleksowe działania w zakresie rozpoznania i inwentaryzacji rzeczywistych zasobów budownictwa drewnianego oraz programy jego skutecznej ochrony. Szansą zachowania jak największej części drewnianego budownictwa wiejskiego i małomiasteczkowego jest coraz większe zróżnicowanie form ochrony i adaptacji zabytków pozostających w terenie przy współpracy i pomocy merytorycznej służb konserwatorskich i muzealnych oraz wsparciu finansowym władz. W pracy przedstawiam konkretne propozycje rozwiązań tego problemu.
Słowa kluczowe:
architektura drewniana, tradycyjne budownictwo ludowe, ochrona zabytków, muzea na wolnym powietrzuBibliografia
[1] Czajkowski J. Dom drewniany w Polsce. Tysiąc lat historii, Kraków 2011.
[2] Pokropek M., Pokropek W. Tradycyjne budownictwo drzewne w Polsce. t. 1, Budownictwo ludowe: chałupy i ich regionalne zróżnicowanie, Warszawa 1995; t. 2, Budownictwo sakralne, cz. 1, Bóżnice, meczety, moleny staroobrzędowców oraz podlaskie cerkwie unickie i prawosławne, Warszawa 1996.
[3] Szałygin J. Dziedzictwo drewnianej architektury w Polsce, „Ochrona Zabytków”, wyd. Narodowy Instytut Dziedzictwa, R. 2013, nr 1-4, s. 281-298.
[4] Czajkowski J. Muzea na Wolnym Powietrzu w Europie. Historia - dzień dzisiejszy- perspektywy [obszerna bibliografia], Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, Rzeszów-Sanok 1984.
[5] Zippelius A. Handbuch der europäischen Freilichtmuseen, Köln 1974, s. 12-23, Führer Und Schriften des Rheinschen Freilichtmuseums Und Landesmuseums für Volkskunde in Kommern Nr7.
[6] Czajkowski J. Zarys muzealnictwa skansenowskiego w Europie, w: Muzea skansenowskie w Polsce, Poznań 1979, s. 20-25,
[7] Gólski A. Zarys historyczny powstania muzeów skansenowskich w Europie i ich klasyfikacja, w: Muzea skansenowskie w Polsce, Poznań 1979, s. 21-33.
[8] Szałygin J. Zabytki etnograficzne w Polsce i ich ochrona, w: O zabytkach. Opieka, ochrona, konserwacja, Warszawa 2005, s.131-139.
[9] Czajkowski J. Lokalne muzea na wolnym powietrzu w Polsce, „Acta Scansenologica” t. 8, wyd. Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, Sanok 2001, s. 7-51.
[10] Czajkowski J. Rozwój myśli skansenowskiej w Polsce 1945-1985, „Acta Scansenologica”, (1989), t. 5, s. 140-145.
[11] Piwocki K. Zabytek, rezerwat, park kultury – muzeum w plenerze, „Ochrona Zabytków”, nr1/1968, s. 1-30.
[12] Szot–Radziszewska E. Etnograf w terenie. Rola badań etnograficznych w realizacji skansenów, na przykładzie Muzeum Wsi Kieleckiej, [w:] Dziedzictwo kulturowe regionu świętokrzyskiego. Materiały pokonferencyjne, (red.) H. Mielicka, Kielce 2007, s.13-23.
[13] Szewczyk J. Prywatne skanseny wschodniej Białostocczyzny, „Biuletyn Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym Powietrzu w Polsce”, nr 13/2012, „Między starym a nowym. Tradycyjne budownictwo ludowe a współczesna architektura wiejska”, Wdzydze 2013, s. 77-95.
[14] Śliwiński W. „Paramuzealne” zespoły skansenowskie – pożądane współczesnie rozwinięcie, czy profanacja idei muzeów na wolnym powietrzu?, „Biuletyn Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym powietrzu w Polsce”, nr 4, Toruń 2002, s.47-57.
[15] „Biuletyn Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym powietrzu w Polsce”, nr 8, Wdzydze 2005.
[16] Nauczanie i popularyzacja ochrony dziedzictwa, pod. Red. B. Szmygina, Warszawa 2014.
[17] Gawlik L. Funkcjonowanie terminu „skansen” w polskim muzealnictwie i współczesnych mediach, „Lud”, t. 89/ 2005, s. 255-262.
[18] Szot-Radziszewska E. Autentyzm i integralność obiektów architektury drewnianej w Muzeach na Wolnym Powietrzu w Polsce. Translokacja i adaptacja-szanse i zagrożenia, w: Architektura drewniana - tradycja, dziedzictwo, współczesność, przyszłość, monografia, s. 1-328, red. Romana Cielątkowska, Dorota Jankowska-Wojtowicz, wydawca: Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2014, s. 272-202.
[19] Szot-Radziszewska E. Zmiana funkcji pierwotnej w obiektach zabytkowych w Muzeach na Wolnym Powietrzu. Szanse i zagrożenia, w: Wartość funkcji w obiektach zabytkowych, red. Bogusław Szmygin, monografia, wyd.: Polski Komitet Narodowy ICOMOS, Muzeum Pałac w Wilanowie, Politechnika Lubelska, Lublin 2014, s. 85-95.
[20] Szmygin B. Teksty doktrynalne w ochronie dziedzictwa-analiza formalna i propozycje, w: Współczesne problemy teorii konserwatorskiej w Polsce, Warszawa - Lublin 2008, s. 145-155.
[21] Szot-Radziszewska E. Obraz wsi w wyobrażeniach mieszkańców. Miejsca i ludzie. Monografie, studia, rozprawy. Politechnika Świętokrzyska, Kielce 2013, s. 61-72.
[2] Pokropek M., Pokropek W. Tradycyjne budownictwo drzewne w Polsce. t. 1, Budownictwo ludowe: chałupy i ich regionalne zróżnicowanie, Warszawa 1995; t. 2, Budownictwo sakralne, cz. 1, Bóżnice, meczety, moleny staroobrzędowców oraz podlaskie cerkwie unickie i prawosławne, Warszawa 1996.
[3] Szałygin J. Dziedzictwo drewnianej architektury w Polsce, „Ochrona Zabytków”, wyd. Narodowy Instytut Dziedzictwa, R. 2013, nr 1-4, s. 281-298.
[4] Czajkowski J. Muzea na Wolnym Powietrzu w Europie. Historia - dzień dzisiejszy- perspektywy [obszerna bibliografia], Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, Rzeszów-Sanok 1984.
[5] Zippelius A. Handbuch der europäischen Freilichtmuseen, Köln 1974, s. 12-23, Führer Und Schriften des Rheinschen Freilichtmuseums Und Landesmuseums für Volkskunde in Kommern Nr7.
[6] Czajkowski J. Zarys muzealnictwa skansenowskiego w Europie, w: Muzea skansenowskie w Polsce, Poznań 1979, s. 20-25,
[7] Gólski A. Zarys historyczny powstania muzeów skansenowskich w Europie i ich klasyfikacja, w: Muzea skansenowskie w Polsce, Poznań 1979, s. 21-33.
[8] Szałygin J. Zabytki etnograficzne w Polsce i ich ochrona, w: O zabytkach. Opieka, ochrona, konserwacja, Warszawa 2005, s.131-139.
[9] Czajkowski J. Lokalne muzea na wolnym powietrzu w Polsce, „Acta Scansenologica” t. 8, wyd. Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, Sanok 2001, s. 7-51.
[10] Czajkowski J. Rozwój myśli skansenowskiej w Polsce 1945-1985, „Acta Scansenologica”, (1989), t. 5, s. 140-145.
[11] Piwocki K. Zabytek, rezerwat, park kultury – muzeum w plenerze, „Ochrona Zabytków”, nr1/1968, s. 1-30.
[12] Szot–Radziszewska E. Etnograf w terenie. Rola badań etnograficznych w realizacji skansenów, na przykładzie Muzeum Wsi Kieleckiej, [w:] Dziedzictwo kulturowe regionu świętokrzyskiego. Materiały pokonferencyjne, (red.) H. Mielicka, Kielce 2007, s.13-23.
[13] Szewczyk J. Prywatne skanseny wschodniej Białostocczyzny, „Biuletyn Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym Powietrzu w Polsce”, nr 13/2012, „Między starym a nowym. Tradycyjne budownictwo ludowe a współczesna architektura wiejska”, Wdzydze 2013, s. 77-95.
[14] Śliwiński W. „Paramuzealne” zespoły skansenowskie – pożądane współczesnie rozwinięcie, czy profanacja idei muzeów na wolnym powietrzu?, „Biuletyn Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym powietrzu w Polsce”, nr 4, Toruń 2002, s.47-57.
[15] „Biuletyn Stowarzyszenia Muzeów na Wolnym powietrzu w Polsce”, nr 8, Wdzydze 2005.
[16] Nauczanie i popularyzacja ochrony dziedzictwa, pod. Red. B. Szmygina, Warszawa 2014.
[17] Gawlik L. Funkcjonowanie terminu „skansen” w polskim muzealnictwie i współczesnych mediach, „Lud”, t. 89/ 2005, s. 255-262.
[18] Szot-Radziszewska E. Autentyzm i integralność obiektów architektury drewnianej w Muzeach na Wolnym Powietrzu w Polsce. Translokacja i adaptacja-szanse i zagrożenia, w: Architektura drewniana - tradycja, dziedzictwo, współczesność, przyszłość, monografia, s. 1-328, red. Romana Cielątkowska, Dorota Jankowska-Wojtowicz, wydawca: Wydział Architektury Politechniki Gdańskiej, Gdańsk 2014, s. 272-202.
[19] Szot-Radziszewska E. Zmiana funkcji pierwotnej w obiektach zabytkowych w Muzeach na Wolnym Powietrzu. Szanse i zagrożenia, w: Wartość funkcji w obiektach zabytkowych, red. Bogusław Szmygin, monografia, wyd.: Polski Komitet Narodowy ICOMOS, Muzeum Pałac w Wilanowie, Politechnika Lubelska, Lublin 2014, s. 85-95.
[20] Szmygin B. Teksty doktrynalne w ochronie dziedzictwa-analiza formalna i propozycje, w: Współczesne problemy teorii konserwatorskiej w Polsce, Warszawa - Lublin 2008, s. 145-155.
[21] Szot-Radziszewska E. Obraz wsi w wyobrażeniach mieszkańców. Miejsca i ludzie. Monografie, studia, rozprawy. Politechnika Świętokrzyska, Kielce 2013, s. 61-72.
Szot-Radziszewska, E. (2015) „Różnorodność współczesnych form ochrony wiejskiej i małomiasteczkowej architektury drewnianej w Polsce”, Budownictwo i Architektura, 14(3), s. 161–171. doi: 10.35784/bud-arch.1625.
Autorzy
Elżbieta Szot-RadziszewskaZakład Historii Architektury, Urbanistyki i Ochrony Zabytków; Katedra Architektury i Urbanistyki; Wydział Budownictwa i Architektury; Politechnika Świętokrzyska Polska
Statystyki
Abstract views: 236PDF downloads: 155
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Budownictwo i Architektura wspiera program otwartej nauki. Czasopismo umożliwia otwarty dostęp (Open Access) do publikacji. Każdy może przeglądać, pobierać i przekazywać artykuły pod warunkiem przestrzegania zasad licencji.
