Publikowanie artykułów jest możliwe po podpisaniu zgody na przeniesienie licencji na czasopismo.
Historia, stan obecny i planowany rozwój ośrodka hotelowo-gastronomicznego „Pastewnik” w Przeworsku
Marta Urbańska
Instytut Historii Architektury i Konserwacji Zabytków; Politechnika Krakowska (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-1306-1729
Abstrakt
Artykuł dotyczy inwestycji, zwanej przez pomysłodawców i właścicieli pierwszym „żywym skansenem” w Polsce – czyli „Pastewnika” w Przeworsku w województwie podkarpackim - historii, zamiarów, stanu obecnego i planów rewitalizacji. Jest to de facto zespół hotelowo-campingowy, założony i częściowo zrealizowany z inicjatywy jego spiritus movens, architekta powiatowego Stanisława Żuka, działający od roku 1976. Nazwany przez twórcę „Przeworskim zamysłem”, komunalny kompleks zawiera obiekty architektury drewnianej historycznego miasta lokowanego na mocy przywileju Władysława Jagiełły, i z okolic (Gacie, Krzeczowice). Zespół usytuowany został na terenie folwarku byłej ordynacji XX. Lubomirskich, w pobliżu jej siedziby. Teren działa też jako camping. Archiwalne opisy St. Żuka świadczą o gigantycznych trudnościach w realizacji zamysłu w czasach PRL i wkrótce po 1989 r. Tym niemniej, istniejące wernakularne obiekty zostały poddane konserwacji i zaadaptowane do nowych funkcji (znanej karczmy i funkcji hotelowych). Z uwagi na relikty architektury zrębowej w specyficznej dla regionu konstrukcji przysłupowej w samym mieście Przeworsku, władze, reprezentowane przez ówczesnego wiceburmistrza, dr Leszka Kisiela, podjęły w 2007 r. współpracę z Instytutem Historii Architektury i Konserwacji Zabytków Politechniki Krakowskiej. Celem były inwentaryzacje obiektów przez zespoły studenckie praktyk letnich, pod kierownictwem autorki opracowania, i studia rozwoju „Pastewnika”, z uwagi na niepełną realizację zespołu i substandard obiektów campingu. Koncepcje rewitalizacji, addycji, studia usytuowania, zostały opublikowane przez autorkę na łamach publikacji naukowych. Ze względu na objęcie w 2014 r. funkcji burmistrza przez dr Kisiela, geografa, kwestia ich zastosowania i przyszłości zespołu (zwanego przez właścicieli – miasto Przeworsk – skansenem), „zatrzymanego w czasie”, w sensie pejoratywnym, na skutek braku inwestycji, pozostaje otwarta – i pozwala na pewien optymizm.
Słowa kluczowe:
„Pastewnik”, Przeworsk, historia, status quo, koncepcje, rewitalizacjaBibliografia
[1] Urbańska M.A. Architektoniczno-urbanistyczna koncepcja modernizacji i uzupełnienia zespołu skansenu „Pastewnik” w Przeworsku. Rekapitulacja prac studentów IHAIKZ PK , [w:] Leszek Kisiel (red.), Współczesne problemy rozwoju społeczno-ekonomicznego Podkarpacia ze szczególnym uwzględnieniem turystyki, Urząd Miasta Przeworska, Przeworsk 2008, s. 34-48.
[2] Urbańska M.A. Koncepcja rewitalizacji oranżerii w dawnej siedzibie Ordynacji xx Lubomirskich - w Przeworsku. Opis prac inwentaryzacyjnych i studialnych w ramach praktyk Instytutu Historii Architektury i Konserwacji Zabytków Politechniki Krakowskiej w roku 2011, [w:] Figiela B., Ignas K., Kisiel L., Kozak Sz. (red.) et al., Przeworskie Studia Regionalne, t. 1, Starostwo Powiatowe w Przeworsku, Muzeum w Przeworsku Zespół pałacowo-Parkowy, Przeworsk 2012., s. 282-300.
[3] Aftanazy R. Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, T. 8, Województwo ruskie, Ziemia Przemyska i Sanocka, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, Ossolineum, Wrocław – Warszawa – Kraków 1996.
[4] Figiela B. Pałac Lubomirskich w Przeworsku, Muzeum w Przeworsku - Zespół Pałacowo – Parkowy, Przeworsk 2008.
[5] Kulczycki Cz. Przeworsk, Roksana, Krosno 2005.
[6] Prek F.K. Czasy i ludzie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1959.
[7] Żuk St., Pastewnik. I. Przeworski Zamysł skutecznego ratowania zabytkowego drewnianego budownictwa Przeworska i okolicy, maszynopis w archiwum Urzędu Miasta Przeworska, 1994, dzięki uprzejmości burmistrza M. Przeworska.
[8] Żuk St. „Przeworski Zamysł”. Rzecz o skutecznej ochronie drewnianego budownictwa, maszynopis w archiwum Urzędu Miasta Przeworska, niedatowany, dzięki uprzejmości burmistrza M. Przeworska.
[9] Benbenek S. Domy mieszczańskie i zagrody przedmiejskie, [w:] Zabytki miasta Przeworska, 1968, maszynopis w archiwum Muzeum w Przeworsku Zespół Pałacowo-Parkowy, dzięki uprzejmości Dyrekcji.
[10] Lew S. W dorzeczu Mleczki. Studium historyczno-etnograficzne, Libra, Rzeszów 2005.
[11] Wołoszyn M. Dawny Przeworsk na pocztówce i fotografii do 1944 roku, Libra, Rzeszów 2011. (publikacja na podstawie wystawy pod tym samym tytułem, Muzeum w Przeworsku, 2010).
[12] Urbański A. Z czarnego szlaku i tamtych rubieży, wyd. 2, Dom Książki Polskiej S.A., Warszawa 1928; Podzwonne na zgliszczach Litwy i Rusi, nakładem Autora, Warszawa 1928; Pro Memoria, nakładem Autora i Departamentu Sztuki i Kultury Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Warszawa 1929; Memento kresowe, nakładem Autora, Warszawa 1928 – wszystkie: reprint Oficyny Wydawniczej „Graf”, Gdańsk 1991.
Strony www:
[1] Strona główna Muzeum w Przeworsku: Zespołu Pałacowo-Parkowego, Opis pałacu Lubomirskich. Dostępny w: http://muzeum.przeworsk.pl/pl/O_Muzeum/Palac [dostęp: 17 V 2015]
[2] http://www.przeworsk.um.gov.pl/historia [dostęp: 17 V 2015]
[3] Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie (pol.). 31 marca 2015. [dostęp 17.V.2015].
[4] http://www.przeworsk.um.gov.pl/turystyka/39-zabytki [dostęp 17.V.2015].
[5] http://www.pastewnik.pl/skansen.php [dostęp 21.V.2015].
[6] http://www.przeworsk.um.gov.pl/fundusze-unijne/99-zachowanie-obiektow-dziedzictwa-kulturowego-dworu-z-krzeczowic-i-domu-gackiego-oraz-ich-adaptacja-na-cele-turystyczne-w-skansenie-pastewnik-w-przeworsku [dostęp 21.V.2015]
[7] http://ecit.przeworsk.um.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=736:dworek-krzeczowicki-nabiera-blasku&catid=1:najnowsze [dostęp 21.V.2015]
[8] http://www.miasteczkogalicyjskie.pl/ [dostęp 22.V.2015]
[9] http://skansen.mblsanok.pl/aktualnosci/2010/Galicyjski%20rynek/index.html[dostęp 22.V.2015]
[2] Urbańska M.A. Koncepcja rewitalizacji oranżerii w dawnej siedzibie Ordynacji xx Lubomirskich - w Przeworsku. Opis prac inwentaryzacyjnych i studialnych w ramach praktyk Instytutu Historii Architektury i Konserwacji Zabytków Politechniki Krakowskiej w roku 2011, [w:] Figiela B., Ignas K., Kisiel L., Kozak Sz. (red.) et al., Przeworskie Studia Regionalne, t. 1, Starostwo Powiatowe w Przeworsku, Muzeum w Przeworsku Zespół pałacowo-Parkowy, Przeworsk 2012., s. 282-300.
[3] Aftanazy R. Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, T. 8, Województwo ruskie, Ziemia Przemyska i Sanocka, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, Ossolineum, Wrocław – Warszawa – Kraków 1996.
[4] Figiela B. Pałac Lubomirskich w Przeworsku, Muzeum w Przeworsku - Zespół Pałacowo – Parkowy, Przeworsk 2008.
[5] Kulczycki Cz. Przeworsk, Roksana, Krosno 2005.
[6] Prek F.K. Czasy i ludzie, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1959.
[7] Żuk St., Pastewnik. I. Przeworski Zamysł skutecznego ratowania zabytkowego drewnianego budownictwa Przeworska i okolicy, maszynopis w archiwum Urzędu Miasta Przeworska, 1994, dzięki uprzejmości burmistrza M. Przeworska.
[8] Żuk St. „Przeworski Zamysł”. Rzecz o skutecznej ochronie drewnianego budownictwa, maszynopis w archiwum Urzędu Miasta Przeworska, niedatowany, dzięki uprzejmości burmistrza M. Przeworska.
[9] Benbenek S. Domy mieszczańskie i zagrody przedmiejskie, [w:] Zabytki miasta Przeworska, 1968, maszynopis w archiwum Muzeum w Przeworsku Zespół Pałacowo-Parkowy, dzięki uprzejmości Dyrekcji.
[10] Lew S. W dorzeczu Mleczki. Studium historyczno-etnograficzne, Libra, Rzeszów 2005.
[11] Wołoszyn M. Dawny Przeworsk na pocztówce i fotografii do 1944 roku, Libra, Rzeszów 2011. (publikacja na podstawie wystawy pod tym samym tytułem, Muzeum w Przeworsku, 2010).
[12] Urbański A. Z czarnego szlaku i tamtych rubieży, wyd. 2, Dom Książki Polskiej S.A., Warszawa 1928; Podzwonne na zgliszczach Litwy i Rusi, nakładem Autora, Warszawa 1928; Pro Memoria, nakładem Autora i Departamentu Sztuki i Kultury Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, Warszawa 1929; Memento kresowe, nakładem Autora, Warszawa 1928 – wszystkie: reprint Oficyny Wydawniczej „Graf”, Gdańsk 1991.
Strony www:
[1] Strona główna Muzeum w Przeworsku: Zespołu Pałacowo-Parkowego, Opis pałacu Lubomirskich. Dostępny w: http://muzeum.przeworsk.pl/pl/O_Muzeum/Palac [dostęp: 17 V 2015]
[2] http://www.przeworsk.um.gov.pl/historia [dostęp: 17 V 2015]
[3] Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podkarpackie (pol.). 31 marca 2015. [dostęp 17.V.2015].
[4] http://www.przeworsk.um.gov.pl/turystyka/39-zabytki [dostęp 17.V.2015].
[5] http://www.pastewnik.pl/skansen.php [dostęp 21.V.2015].
[6] http://www.przeworsk.um.gov.pl/fundusze-unijne/99-zachowanie-obiektow-dziedzictwa-kulturowego-dworu-z-krzeczowic-i-domu-gackiego-oraz-ich-adaptacja-na-cele-turystyczne-w-skansenie-pastewnik-w-przeworsku [dostęp 21.V.2015]
[7] http://ecit.przeworsk.um.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=736:dworek-krzeczowicki-nabiera-blasku&catid=1:najnowsze [dostęp 21.V.2015]
[8] http://www.miasteczkogalicyjskie.pl/ [dostęp 22.V.2015]
[9] http://skansen.mblsanok.pl/aktualnosci/2010/Galicyjski%20rynek/index.html[dostęp 22.V.2015]
Urbańska, M. (2015) „Historia, stan obecny i planowany rozwój ośrodka hotelowo-gastronomicznego «Pastewnik» w Przeworsku”, Budownictwo i Architektura, 14(3), s. 173–185. doi: 10.35784/bud-arch.1626.
Autorzy
Marta UrbańskaInstytut Historii Architektury i Konserwacji Zabytków; Politechnika Krakowska Polska
https://orcid.org/0000-0003-1306-1729
Statystyki
Abstract views: 232PDF downloads: 119
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Budownictwo i Architektura wspiera program otwartej nauki. Czasopismo umożliwia otwarty dostęp (Open Access) do publikacji. Każdy może przeglądać, pobierać i przekazywać artykuły pod warunkiem przestrzegania zasad licencji.
