Publikowanie artykułów jest możliwe po podpisaniu zgody na przeniesienie licencji na czasopismo.
Skały Lubelszczyzny w budownictwie i architekturze regionu – glaukonit
Lucjan Gazda
l.gazda@pollub.plKatedra Geotechniki; Wydział Budownictwa i Architektury; Politechnika Lubelska; (Polska)
https://orcid.org/0000-0003-0821-4348
Abstrakt
W artykule, który w zamyśle autora jest pierwszym z cyklu omawiającego materiały kamienne i surowce mineralne Lubelszczyzny wykorzystywane na przestrzeni dziejów w budownictwie i architekturze oraz innych działaniach inżynierskich i technologicznych, przedstawiono glaukonityt. Ta charakterystyczna, zielona skała jest stosunkowo mało znana, oszczędnie wymieniana w podręcznikach petrografii i surowców skalnych. Skała ta pojawiła się w architekturze najprawdopodobniej tylko w ziemi chełmskiej w XIII wieku i była wykorzystana wyłącznie do budowy I fazy stołecznego Chełma. Później nie była już wykorzystywana i mało znane stały się miejsca jej występowania i pozyskiwania. Skała ta pozwalała na wykonywanie, w porównaniu do innych skał Lubelszczyzny, dużych formatowych bloków oraz obróbki kamieniarskiej o stosunkowo wyrazistych reliefach oraz skomplikowanych kompozycjach. Gwarantowało to możliwość realizacji założeń ideowych pierwszych kamiennych budowli romańskich na obszarze między Wisłą i Bugiem i to od razu w dojrzałym wydaniu stylistyki XII-wiecznej szkoły pizańskiej. Analiza petrograficzna i materiałowa tego unikatowego surowca kamiennego i śladów jego wystąpień złożowych pozwala w przybliżeniu lokalizować historyczną eksploatację glaukonitu oraz inne rejony występowania tej skały. Na podstawie dostępnych obiektów budowlanych i architektonicznych oraz narzędzi możliwa jest wstępna rekonstrukcja warsztatu kamieniarskiego oraz architektury XIII- wiecznych założeń sakralno-rezydencjonalnych Wysokiej Górki w Chełmie.
Słowa kluczowe:
surowce skalne, glaukonityt, Lubelszczyzna, architektura romańskaBibliografia
[1] Ryka W., Maliszewska A., Słownik petrograficzny. Wyd. geologiczne, 1991, 118.
[2] Bolewski A., Parachoniak W., Petrografia. Wyd. Geologiczne, 1974, 341-344.
[3] Bolewski A., Mineralogia szczegółowa. Wydanie III. Wyd. Geologiczne, 1982, 380-390.
[4] Gazda L., Harasimiuk M., Krzowski Z., Litogeneza warstw z glaukonitem w górnej kredzie i paleocenie Pagórów Chełmskich (Wyżyna Lubelska, E Polska). Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio B Geographia, Geologia, Mineralogia et Petrographia 47 (1992) 1–24.
[5] Dąbrowski D., Góra Katedralna w Chełmie w świetle źródeł pisanych. Archiwum Inst. Arch. i Etnol. PAN w Warszawie, 2013.
[6] Rappoport P., Cholm. Sovietskaja Archeologija 20 (1954) 93-99.
[7] Gurba J., Kutyłowska I., Sprawozdanie z badań wczesnośredniowiecznego grodziska w Chełmie Lubelskim. Sprawozdania Archeologiczne 22 (1970) 231-241.
[8] Buko A., Dzieńkowski T., Gołub S., Rezydencja książęca na „Wysokiej Górce” w Chełmie w świetle wyników badań archeologicznych z lat 2010-2012. Rocznik Chełmski 16 (2012) 293-304.
[9] Buko A., Dobrowolski R., Dzieńkowski T., Gołub S., Petryk V., Rodzińska-Chorąży T., Palatium czy zespół rezydencjonalny? Północna część Góry Katedralnej w Chełmie (Wysoka Górka) w świetle wyników najnowszych badań. Sprawozdania Archeologiczne 66 (2014) 101-134.
[10] Gazda L., Gołub S., Bevz M., Glaukonit - unikatowy materiał budowlany i architektoniczny XIII-wiecznych budowli ziemi chełmskiej. Integracja sztuki i techniki w architekturze i urbanistyce. Wyd. Uczelniane Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy, 2015, 127-138.
[11] Gazda L., Huber M., Kiebała A., Mendyk E., Kosmiczny epizod lubelskiego bursztynu. Lubelski bursztyn: znaleziska, geologia, złoża, perspektywy; [Red: Gazda L.] Chełm: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Chełmie, Wydawnictwo M w Krakowie, 2016, 94-102.
[12] Harasimiuk M., Szwajgier W., Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000 – ark. Siedliszcze (0751). Wyd. Geol., Warszawa, 1996.
[13] Butrym J., Harasimiuk M., Henkel A., Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Lublin (0749). Wyd. Geol., Warszawa, 1982.
[14] Gazda L., Mykola Bevz., Średniowieczny eksperyment materiałowo-technologiczny przy odbudowie założeń rezydencjalno-sakralnych Daniela Romanowicza w Chełmie. Materiały Budowlane nr 11(543) (2017) 1-5.
[2] Bolewski A., Parachoniak W., Petrografia. Wyd. Geologiczne, 1974, 341-344.
[3] Bolewski A., Mineralogia szczegółowa. Wydanie III. Wyd. Geologiczne, 1982, 380-390.
[4] Gazda L., Harasimiuk M., Krzowski Z., Litogeneza warstw z glaukonitem w górnej kredzie i paleocenie Pagórów Chełmskich (Wyżyna Lubelska, E Polska). Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Sectio B Geographia, Geologia, Mineralogia et Petrographia 47 (1992) 1–24.
[5] Dąbrowski D., Góra Katedralna w Chełmie w świetle źródeł pisanych. Archiwum Inst. Arch. i Etnol. PAN w Warszawie, 2013.
[6] Rappoport P., Cholm. Sovietskaja Archeologija 20 (1954) 93-99.
[7] Gurba J., Kutyłowska I., Sprawozdanie z badań wczesnośredniowiecznego grodziska w Chełmie Lubelskim. Sprawozdania Archeologiczne 22 (1970) 231-241.
[8] Buko A., Dzieńkowski T., Gołub S., Rezydencja książęca na „Wysokiej Górce” w Chełmie w świetle wyników badań archeologicznych z lat 2010-2012. Rocznik Chełmski 16 (2012) 293-304.
[9] Buko A., Dobrowolski R., Dzieńkowski T., Gołub S., Petryk V., Rodzińska-Chorąży T., Palatium czy zespół rezydencjonalny? Północna część Góry Katedralnej w Chełmie (Wysoka Górka) w świetle wyników najnowszych badań. Sprawozdania Archeologiczne 66 (2014) 101-134.
[10] Gazda L., Gołub S., Bevz M., Glaukonit - unikatowy materiał budowlany i architektoniczny XIII-wiecznych budowli ziemi chełmskiej. Integracja sztuki i techniki w architekturze i urbanistyce. Wyd. Uczelniane Uniwersytetu Technologiczno-Przyrodniczego w Bydgoszczy, 2015, 127-138.
[11] Gazda L., Huber M., Kiebała A., Mendyk E., Kosmiczny epizod lubelskiego bursztynu. Lubelski bursztyn: znaleziska, geologia, złoża, perspektywy; [Red: Gazda L.] Chełm: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Chełmie, Wydawnictwo M w Krakowie, 2016, 94-102.
[12] Harasimiuk M., Szwajgier W., Szczegółowa mapa geologiczna Polski 1:50 000 – ark. Siedliszcze (0751). Wyd. Geol., Warszawa, 1996.
[13] Butrym J., Harasimiuk M., Henkel A., Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000, arkusz Lublin (0749). Wyd. Geol., Warszawa, 1982.
[14] Gazda L., Mykola Bevz., Średniowieczny eksperyment materiałowo-technologiczny przy odbudowie założeń rezydencjalno-sakralnych Daniela Romanowicza w Chełmie. Materiały Budowlane nr 11(543) (2017) 1-5.
Gazda, L. (2017) „Skały Lubelszczyzny w budownictwie i architekturze regionu – glaukonit ”, Budownictwo i Architektura, 16(3), s. 143–154. doi: 10.24358/Bud-Arch_17_163_14.
Autorzy
Lucjan Gazdal.gazda@pollub.pl
Katedra Geotechniki; Wydział Budownictwa i Architektury; Politechnika Lubelska; Polska
https://orcid.org/0000-0003-0821-4348
Statystyki
Abstract views: 203PDF downloads: 159
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Budownictwo i Architektura wspiera program otwartej nauki. Czasopismo umożliwia otwarty dostęp (Open Access) do publikacji. Każdy może przeglądać, pobierać i przekazywać artykuły pod warunkiem przestrzegania zasad licencji.
