Publikowanie artykułów jest możliwe po podpisaniu zgody na przeniesienie licencji na czasopismo.
Gründerzeit – Od skandalu do stylu
Jacek Knothe
j.knothe@pollub.plKatedra Konserwacji Zabytków; Wydział Budownictwa i Architektury; Politechnika Lubelska; (Polska)
Abstrakt
Przyjmuje się, iż architektura ‘okresu założycieli’ – ‘Grűnderzeit’ występowała w Niemczech w latach 1870-1920, to jest dłużej niż do zakończenia I wojny światowej stanowiącej swoistą cezurę XX wieku. Na terenie Polski, w miarę rozprzestrzeniania się przychodzącego z Europy postępu technicznego, styl Grűnderzeit następował pod koniec XIX wieku z niewielkim tylko opóźnieniem w stosunku do Niemiec, a wraz z nim jeszcze 12 stylów okresu historyzmu. Budynki z okresu Grűnderzeit, powszechnie obecne w centrach polskich miast pomimo zniszczeń spowodowanych II wojną, stanowią zwykle obiekty najstarsze i choćby z tego powodu uznawane są za estetyczny kanon historycznej zabudowy mieszkaniowej. Zamiarem autora jest przywrócenie do literatury polskiej terminu Grűnderzeit jako bardziej precyzyjnie określającego styl niż termin ‘historyzm’, używany do opisania praktycznie każdej formy architektonicznej z okresu poprzedzającego modernizm. Autorowi chodzi też o spowodowanie w polskiej literaturze dekonstrukcji terminu ‘historyzm’ i wyodrębnienie z niego terminu Grűnderzeit, ponadto o rozprawienie się z funkcjonującymi na temat stylu Grűnderzeit uprzedzeniami oraz o wykazanie związków i wpływu tego stylu na architekturę tkanki miejskiej większości polskich miast, nie tylko tych położonych na zachód od Wisły. Bezrefleksyjność lub też pogląd, iż architektura z przełomu XIX i XX wieku na terenie Polski nie miała korzeni w XIX wiecznej architekturze Europy, a jeśli nawet miała, to na pewno nie były one niemieckie, w erze globalizmu która właśnie wtedy się rozpoczynała, nie wytrzymuje próby.
Słowa kluczowe:
Grűnderzeit, Grűnder, historyzm, eklektyzm, neostylBibliografia
[1] Andics H. Gründerzeit. Das schwarzgelbe Wien bis 1867. Jugend und Volk, Wien u.a. 1981, ISBN 3-7141-6518-5.
[2] Bloch, J. Wpływ dróg żelaznych na stan ekonomiczny Rosji. w: Historia dróg żelaznych w Królestwie Polskim. Budowa i eksploatacja. t. I, Warszawa.
[3] Borejsza J. Piękny wiek XIX, Czytelnik, Warszawa, 1984.
[4] Cebulla F. Gründerzeit und Reichsgründung. DNB 1050939409 in: Praxis Geschichte. Westermann, Braunschweig 2014 ISSN 0933-5374.
[5] Draheim K. Die Gründerzeit. auf der Website Lebendiges Museum online, LeMO, 2015.
[6] Ernst Ch., Ernst C., Ernst E. Gründerzeit, Silberburg Verlag, 2016.
[7] Haaff R: Gründerzeit. Möbel und Wohnkultur. Rhein-Verlag, Westheim 1992, ISBN 3-9802812-1-3.
[8] Haaff R. Gründerzeit. Hartholzmöbel – Weichholzmöbel. Kunst-Verlag Haaff, Germersheim 2005, ISBN 3-938701-01-3.
[9] Hamann R., Hermand J. Deutsche Kunst und Kultur von der Gründerzeit bis zum Expressionismus. Band 1: Gründerzeit. Akademie-Verlag, Berlin 1965.
[10] Hilchen, H. Historia drogi żelaznej warszawsko – wiedeńskiej 1835 – 1848 – 1898. Przyczynek do historii kolejnictwa w Królestwie Polskim, Gebethner i Wolff, Warszawa – Kraków, 1912.
[11] Jansen Ch. Gründerzeit und Nationsbildung 1849–1871. Verlag Ferdinand Schöningh, Paderborn, 2011, ISBN 3-506-767046.
[12] Jedlicki J. W sprawie automatycznego krachu feudalizmu. w: Między feudalizmem a kapitalizmem. Ossolineum, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1958.
[13] Matis H. Grundzüge der österreichischen Wirtschaftsentwicklung 1848-1914. w: Innere Staatsbildung und gesamte Modernisierung, 1991..
[14] Meyers Großes Universallexikon, Band 6. Bibliographisches Institut, Mannheim 1982, S. 170.
[15] Pajewski J. Historia Powszechna 1871-1918 - próba syntezy.
[16] Roguska J. Berlińskie echa w architekturze i urbanistyce Warszawy w XIX i na początku XX wieku, w: Prace Naukowe WAPW, 2002.
[17] Roters E. Aspekte der Gründerzeit. Ausstellungskatalog, Akademie der Künste. Berlin 1974.
[18] Sinn A., Haase D., Walde A. Analysis of regional spatial planning and decision making strategies and their impact on land use in the urban fringe Leipzig case study (UFZ) str. 11, Leipzig, 2008, wg. (Nuissl & Rink, 2005).
[19] Topolski J. Narodziny kapitalizmu w Europie. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 2003.
[20] Zientara B., Mączak A., Ignatowicz I., Landau Z. Dzieje gospodarcze Polski do roku 1939, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1988.
[21] Żor A. Kronenberg. Dzieje fortuny. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2011.
[2] Bloch, J. Wpływ dróg żelaznych na stan ekonomiczny Rosji. w: Historia dróg żelaznych w Królestwie Polskim. Budowa i eksploatacja. t. I, Warszawa.
[3] Borejsza J. Piękny wiek XIX, Czytelnik, Warszawa, 1984.
[4] Cebulla F. Gründerzeit und Reichsgründung. DNB 1050939409 in: Praxis Geschichte. Westermann, Braunschweig 2014 ISSN 0933-5374.
[5] Draheim K. Die Gründerzeit. auf der Website Lebendiges Museum online, LeMO, 2015.
[6] Ernst Ch., Ernst C., Ernst E. Gründerzeit, Silberburg Verlag, 2016.
[7] Haaff R: Gründerzeit. Möbel und Wohnkultur. Rhein-Verlag, Westheim 1992, ISBN 3-9802812-1-3.
[8] Haaff R. Gründerzeit. Hartholzmöbel – Weichholzmöbel. Kunst-Verlag Haaff, Germersheim 2005, ISBN 3-938701-01-3.
[9] Hamann R., Hermand J. Deutsche Kunst und Kultur von der Gründerzeit bis zum Expressionismus. Band 1: Gründerzeit. Akademie-Verlag, Berlin 1965.
[10] Hilchen, H. Historia drogi żelaznej warszawsko – wiedeńskiej 1835 – 1848 – 1898. Przyczynek do historii kolejnictwa w Królestwie Polskim, Gebethner i Wolff, Warszawa – Kraków, 1912.
[11] Jansen Ch. Gründerzeit und Nationsbildung 1849–1871. Verlag Ferdinand Schöningh, Paderborn, 2011, ISBN 3-506-767046.
[12] Jedlicki J. W sprawie automatycznego krachu feudalizmu. w: Między feudalizmem a kapitalizmem. Ossolineum, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1958.
[13] Matis H. Grundzüge der österreichischen Wirtschaftsentwicklung 1848-1914. w: Innere Staatsbildung und gesamte Modernisierung, 1991..
[14] Meyers Großes Universallexikon, Band 6. Bibliographisches Institut, Mannheim 1982, S. 170.
[15] Pajewski J. Historia Powszechna 1871-1918 - próba syntezy.
[16] Roguska J. Berlińskie echa w architekturze i urbanistyce Warszawy w XIX i na początku XX wieku, w: Prace Naukowe WAPW, 2002.
[17] Roters E. Aspekte der Gründerzeit. Ausstellungskatalog, Akademie der Künste. Berlin 1974.
[18] Sinn A., Haase D., Walde A. Analysis of regional spatial planning and decision making strategies and their impact on land use in the urban fringe Leipzig case study (UFZ) str. 11, Leipzig, 2008, wg. (Nuissl & Rink, 2005).
[19] Topolski J. Narodziny kapitalizmu w Europie. Wydawnictwo Poznańskie, Poznań, 2003.
[20] Zientara B., Mączak A., Ignatowicz I., Landau Z. Dzieje gospodarcze Polski do roku 1939, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1988.
[21] Żor A. Kronenberg. Dzieje fortuny. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2011.
Knothe, J. (2018) „Gründerzeit – Od skandalu do stylu”, Budownictwo i Architektura, 16(4), s. 169–180. doi: 10.24358/Bud-Arch_17_164_11.
Autorzy
Jacek Knothej.knothe@pollub.pl
Katedra Konserwacji Zabytków; Wydział Budownictwa i Architektury; Politechnika Lubelska; Polska
Statystyki
Abstract views: 237PDF downloads: 146
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Budownictwo i Architektura wspiera program otwartej nauki. Czasopismo umożliwia otwarty dostęp (Open Access) do publikacji. Każdy może przeglądać, pobierać i przekazywać artykuły pod warunkiem przestrzegania zasad licencji.
