Publikowanie artykułów jest możliwe po podpisaniu zgody na przeniesienie licencji na czasopismo.
Pałac w Wilanowie – królewska „villa rustica”, jako ośrodek dóbr ziemskich i czynnik wpływający na kształt rozwoju jednej z dzielnic Warszawy
Katarzyna Dankiewicz
kadan@wp.euZakład Dziedzictwa Architektonicznego i Sztuki; Wydział Architektury; Politechnika Warszawska; (Polska)
https://orcid.org/0000-0001-7799-4013
Abstrakt
Barokowa willa królewska w Wilanowie oddalona od głównej siedziby Jana III Sobieskiego - zamku królewskiego w Warszawie, była w 4 ćw. XVII wieku luksusowym miejscem letniego wypoczynku, jednocześnie funkcjonowała jako samowystarczalna rezydencja wiejska otoczona folwarkami i współpracującymi z nią ośrodkami w dobrach wilanowskich króla. Począwszy od 1677 roku król Jan III, a po nim kolejni właściciele – magnaci z rodów: Sieniawskich, Czartoryskich, Lubomirskich, Potockich i jako ostatni, aż do czasów II wojny światowej – Braniccy, podporządkowywali swej podwarszawskiej siedzibie okoliczne wsie rozwijając klucz wilanowski. Konsekwentna rozbudowa, początkowo willi następnie pałacu podkreślała status społeczny, możliwości finansowe właścicieli, gust i poziom wiedzy architektonicznej projektantów oraz inwestora, zaś dołączanie kolejnych budowli reprezentacyjnych do zespołu, wytyczanie założeń parkowo-ogrodowych według najlepszych europejskich wzorów i stylów, regulacja istniejących dróg oraz budowa nowych połączeń komunikacyjnych utwierdzały w przekonaniu o wielkości właściciela. Działania na tak szeroką skalę były możliwe ponieważ tereny te stanowiły niepodzielną rozległą własność ziemską niewychodzącą z rąk jednego właściciela przez niespełna trzysta lat. Inwestycje wówczas przeprowadzone stanowią dziś o wartościach dzielnicy. Budowle wokół pałacu wilanowskiego tworzą klimat historyczny, nawiązujący do spuścizny architektonicznej z epoki baroku, klasycyzmu i historyzmu. Rozwój obszaru bliskiego pałacowi wilanowskiemu opierał się o wytyczone dawniej szlaki komunikacyjne, osie widokowe, dziś dające się odczytać. Pałac pozostaje niewątpliwie głównym węzłem tej struktury. Współczesna zabudowa dotarła już do zabytkowego centrum dzielnicy, a budowane od 2000 roku na błoniach wilanowskich nowe założenie urbanistyczne - Miasteczko Wilanów – nie tylko ożywiło ten rejon, ale i wzbudziło pytania o zachowanie genius loci. Czy dwa różne organizmy uda się połączyć i stworzyć integralną przestrzeń w rejonie pałacu i czy architektura nowa i dawna mogą być synergiczne względem siebie, okaże się po skończonej realizacji.
Słowa kluczowe:
barokowa willa królewska, pałac magnacki, otwarty krajobraz, osie widokowe, genius loci, architektura dawna i nowaBibliografia
[1] Nietyksza M., Pruss W., Zmiany w układzie przestrzennym miasta. Integracja obszaru miasta w pierwszej połowie XIX wieku, oraz Stefaniak Z., Strefa podmiejska, inkorporacja 1916 r., w: Wielkomiejski rozwój Warszawy do 1918 r., pod. red. I. Pietrzak – Pawłowskiej, Warszawa 1973, s. 21, 40-43.
[2] Putkowska J., Architektura Warszawy XVII wieku, Warszawa 1991, s. 78-79, 87, 92, 108.
[3] Piber M., Służew średniowieczny, Warszawa 2001, s. 35-41-42, 55-57, 66.
[4]Drozdowski M.M., Zahorski A., Historia Warszawy, Warszawa 1981, s. 15-19.
[5]Gieysztor Al., Kształty Warszawy, Biuletyn Historii Sztuki R.IX, 1947, z. 1-2, z. 162.
[6]Fijałkowski W., Wilanów, Warszawa 1973, s.6.
[7] Smoleńska B., Z dziejów dóbr wilanowskich w XVI-XVIII w., w: Rocznik Warszawski, XV, 1979, s. 290.
[8] Fijałkowski W., Królewski Wilanów, [bd., bm.], s. 108.
[9] Fijałkowski W., Królewskie założenia ogrodowe w południowej Warszawie, w: Królewskie ogrody w Polsce, pod red. M. Szafrańskiej, Warszawa 2001, s. 205, il. 1.
[10] Starzyński J., Wilanów, dzieje budowy pałacu za Jana III, Warszawa 1976, s. 87-108.
[11] Nowak J., Dobra wilanowskie za Elżbiety Sieniawskiej 1720-1729 w świetle archiwaliów Biblioteki Czartoryskich w Krakowie, w: Studia Wilanowskie, XIV, Warszawa 2003, s. 74, 80-81.
[12] Polski Słownik Biograficzny, Warszawa-Kraków, 1996, t. 37, s.90-95, hasło: Sieniawska Elżbieta Helena z Lubomirskich.
[13] Putkowska J., Warszawski zespół rezydencjonalny Elżbiety i Adama Sieniawskich, praca statutowa, 1998, Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej, s. 10.
[14] Putkowska J., Warszawskie rezydencje na przedmieściach i pod miastem w XVI – XVIII wieku, Warszawa 2016, s. 102.
[15] Fijałkowski W., Królewski Wilanów, [bd., bm], s. 122.
[16] Bohdziewicz P., Korespondencja artystyczna Elżbiety Sieniawskiej z lat 1700-1729 w Zbiorach Czartoryskich w Krakowie, Lublin, 1964, s. 74.
[17] Małcużyński W., Rozwój terytorialny miasta Warszawy, Warszawa 1900 , s.155 oraz aneks nr 8.
[18] Kwiatkowski M., Kompozycja przestrzenna Łazienek Stanisławowskich, w: Królewskie ogrody w Polsce, pod. red. M. Szafrańskiej, Warszawa 2001, s. 320, 334-342.
[19] Fijałkowski W., Wilanów, Warszawa 1972, s. 18.
[20] Jaroszewski T. S., Księga Pałaców Warszawy, Warszawa 1985, s. 67.
[21] Stopka A., Okoński Z., Prokom Investments, Miasteczko Wilanów, prestiż i skala zobowiązuje, Urbanista 9 (2003) 17-18.
[22] Gzell S., Kurzątkowska A., Witkowska A., Zdunek – Wielgołaska J., Obszarowa granica miasta zwartego, Warszawa 2012, s. 11, 25, 37.
[23] Buczek G., Planować miasto tak, by chciało się w nim żyć..., Urbanista 1 (2006) 18.
[24] Jakość przestrzeni – interes miasta czy inwestora?, Urbanista 9 (2003) 21-22.
[25] Mostowska M., Public space lost. The ambiguity of the shared space, Urbanistyka 10 (2005) 94.
[26] Flecken U., What makes good Town centres? On policentrality in Berlin, Urbanistyka 10 (2005) 54-57. [27]Krier L., Architektura wspólnoty, Gdańsk, 2011, s. 101, 119, 127.
[28] Solarek K., Współczesne koncepcje rozwoju miasta, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 4 (2011) 59,63.
[29] Kłosek – Kozłowska D., Ochrona wartości kulturowych miast a urbanistyka, Warszawa 2007, s. 113.
[30] Jaskanis P., Gutowski B. , Muzeum w przestrzeni społecznej, Fenomen Genius Loci – tożsamość miejsca w kontekście historycznym i współczesnym. Materiały konferencji zorganizowanej przez Muzeum w Wilanowie, grudzień 2007, IHS UKSW w Warszawie, Warszawa 2009 , s. 5-7.
[31] Maga – Jagielnicka R., Place miejskie – zjawiska kulturowe kształtujące tożsamość przestrzeni, w: Fenomen Genius Loci – tożsamość miejsca w kontekście historycznym i współczesnym. Materiały konferencji zorganizowanej przez Muzeum w Wilanowie, grudzień 2007, IHS UKSW w Warszawie, Warszawa 2009, s. 28, 30, 32.
[32] Roguska J., Oprawa architektoniczna ulic warszawskich w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku jako wyraz ich funkcji i znaczenia w mieście, Kwartalnik Historii i Kultury Materialnej 3-4 (1998) 335-336.
[2] Putkowska J., Architektura Warszawy XVII wieku, Warszawa 1991, s. 78-79, 87, 92, 108.
[3] Piber M., Służew średniowieczny, Warszawa 2001, s. 35-41-42, 55-57, 66.
[4]Drozdowski M.M., Zahorski A., Historia Warszawy, Warszawa 1981, s. 15-19.
[5]Gieysztor Al., Kształty Warszawy, Biuletyn Historii Sztuki R.IX, 1947, z. 1-2, z. 162.
[6]Fijałkowski W., Wilanów, Warszawa 1973, s.6.
[7] Smoleńska B., Z dziejów dóbr wilanowskich w XVI-XVIII w., w: Rocznik Warszawski, XV, 1979, s. 290.
[8] Fijałkowski W., Królewski Wilanów, [bd., bm.], s. 108.
[9] Fijałkowski W., Królewskie założenia ogrodowe w południowej Warszawie, w: Królewskie ogrody w Polsce, pod red. M. Szafrańskiej, Warszawa 2001, s. 205, il. 1.
[10] Starzyński J., Wilanów, dzieje budowy pałacu za Jana III, Warszawa 1976, s. 87-108.
[11] Nowak J., Dobra wilanowskie za Elżbiety Sieniawskiej 1720-1729 w świetle archiwaliów Biblioteki Czartoryskich w Krakowie, w: Studia Wilanowskie, XIV, Warszawa 2003, s. 74, 80-81.
[12] Polski Słownik Biograficzny, Warszawa-Kraków, 1996, t. 37, s.90-95, hasło: Sieniawska Elżbieta Helena z Lubomirskich.
[13] Putkowska J., Warszawski zespół rezydencjonalny Elżbiety i Adama Sieniawskich, praca statutowa, 1998, Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej, s. 10.
[14] Putkowska J., Warszawskie rezydencje na przedmieściach i pod miastem w XVI – XVIII wieku, Warszawa 2016, s. 102.
[15] Fijałkowski W., Królewski Wilanów, [bd., bm], s. 122.
[16] Bohdziewicz P., Korespondencja artystyczna Elżbiety Sieniawskiej z lat 1700-1729 w Zbiorach Czartoryskich w Krakowie, Lublin, 1964, s. 74.
[17] Małcużyński W., Rozwój terytorialny miasta Warszawy, Warszawa 1900 , s.155 oraz aneks nr 8.
[18] Kwiatkowski M., Kompozycja przestrzenna Łazienek Stanisławowskich, w: Królewskie ogrody w Polsce, pod. red. M. Szafrańskiej, Warszawa 2001, s. 320, 334-342.
[19] Fijałkowski W., Wilanów, Warszawa 1972, s. 18.
[20] Jaroszewski T. S., Księga Pałaców Warszawy, Warszawa 1985, s. 67.
[21] Stopka A., Okoński Z., Prokom Investments, Miasteczko Wilanów, prestiż i skala zobowiązuje, Urbanista 9 (2003) 17-18.
[22] Gzell S., Kurzątkowska A., Witkowska A., Zdunek – Wielgołaska J., Obszarowa granica miasta zwartego, Warszawa 2012, s. 11, 25, 37.
[23] Buczek G., Planować miasto tak, by chciało się w nim żyć..., Urbanista 1 (2006) 18.
[24] Jakość przestrzeni – interes miasta czy inwestora?, Urbanista 9 (2003) 21-22.
[25] Mostowska M., Public space lost. The ambiguity of the shared space, Urbanistyka 10 (2005) 94.
[26] Flecken U., What makes good Town centres? On policentrality in Berlin, Urbanistyka 10 (2005) 54-57. [27]Krier L., Architektura wspólnoty, Gdańsk, 2011, s. 101, 119, 127.
[28] Solarek K., Współczesne koncepcje rozwoju miasta, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 4 (2011) 59,63.
[29] Kłosek – Kozłowska D., Ochrona wartości kulturowych miast a urbanistyka, Warszawa 2007, s. 113.
[30] Jaskanis P., Gutowski B. , Muzeum w przestrzeni społecznej, Fenomen Genius Loci – tożsamość miejsca w kontekście historycznym i współczesnym. Materiały konferencji zorganizowanej przez Muzeum w Wilanowie, grudzień 2007, IHS UKSW w Warszawie, Warszawa 2009 , s. 5-7.
[31] Maga – Jagielnicka R., Place miejskie – zjawiska kulturowe kształtujące tożsamość przestrzeni, w: Fenomen Genius Loci – tożsamość miejsca w kontekście historycznym i współczesnym. Materiały konferencji zorganizowanej przez Muzeum w Wilanowie, grudzień 2007, IHS UKSW w Warszawie, Warszawa 2009, s. 28, 30, 32.
[32] Roguska J., Oprawa architektoniczna ulic warszawskich w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku jako wyraz ich funkcji i znaczenia w mieście, Kwartalnik Historii i Kultury Materialnej 3-4 (1998) 335-336.
Dankiewicz, K. (2018) „Pałac w Wilanowie – królewska «villa rustica», jako ośrodek dóbr ziemskich i czynnik wpływający na kształt rozwoju jednej z dzielnic Warszawy”, Budownictwo i Architektura, 17(3), s. 029–056. doi: 10.24358/Bud-Arch_18_173_03.
Autorzy
Katarzyna Dankiewiczkadan@wp.eu
Zakład Dziedzictwa Architektonicznego i Sztuki; Wydział Architektury; Politechnika Warszawska; Polska
https://orcid.org/0000-0001-7799-4013
Statystyki
Abstract views: 225PDF downloads: 151
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Budownictwo i Architektura wspiera program otwartej nauki. Czasopismo umożliwia otwarty dostęp (Open Access) do publikacji. Każdy może przeglądać, pobierać i przekazywać artykuły pod warunkiem przestrzegania zasad licencji.
