Zmiany statusu autentyzmu w analizie wartościowania zabytków

W artykule przedstawiono wnioski z refleksji odnośnie do zmiany statusu autentyzmu w wartościowaniu zabytków na przestrzeni lat 1964–2024. W tym czasie był on określany jako komponent, wartość zabytku, kryterium oceny atrybutu dziedzictwa, a w wytycznych Generalnego Konserwatora Zabytków nazwany jest wyznacznikiem oceny wartości. Dokonana analiza rejestruje zmiany w postrzeganiu autentyzmu w zabytku: od rozpoznania substancji oryginału i nawarstwień, do rozpatrywania autentyzmu w kategorii: materii, formy i funkcji, oraz ducha, emocji i tradycji. Punktem wyjścia są wnioski z referatu prof. Friedricha Mielke na II kongresie w Wenecji w 1964. Następnie przedstawiono refleksje polskiego środowiska konserwatorskiego lat 60. i 70. XX w. w odniesieniu do autentyzmu zabytku i dzieł sztuki, próby doprecyzowania znaczeń terminologii konserwatorskiej w kontekście Karty Weneckiej w związku z autentyzmem w działaniach rewaloryzacyjnych historycznych zespołów miejskich. Dokument z Nara z 1994 r. usankcjonował wyniki dyskusji międzynarodowych wskazujących na różnice kulturowe w podejściu do oceny i ochrony dziedzictwa oraz odmienne konteksty autentyzmu. Wyniki przemyśleń polskiego środowiska zawarto w rozpowszechnianych systemach wartościowania zabytków, gdzie autentyzm traktuje się jako wartość lub kryterium oceny atrybutów (Witwicki 2007; Krawczyk 2013a; Lewicki 2016; Szmygin, Fortuna-Marek & Andrzej Siwek 2017). W ostatnich 20 latach autentyzm i integralność na podstawie wytycznych operacyjnych UNESCO i wielu dokumentów i systemów wartościowania stały się kategorią oceny atrybutów wartości – jako wiarygodnego źródła informacji (Operational Guidelines 2005). Oceny dokonują różne grupy interesariuszy, lecz nie ma wypracowanej metody rozpoznania, ustalania hierarchii kategorii autentyzmu i oceny ich rangi. Nierozwiązanym problemem pozostaje korelacja autentyzmu z terminami konserwatorskimi określającymi działania wpływające w różny sposób na autentyczność zabytków.