Każdego roku Polski Komitet Narodowy ICOMOS z okazji Międzynarodowego Dnia Ochrony Zabytków organizuje debaty dotyczące problemów ważnych i aktualnych dla ochrony dziedzictwa i środowiska konserwatorskiego. W tym roku nie było wątpliwości, że trzeba podjąć temat Światowego Dziedzictwa UNESCO. W 2016 roku przypadła bowiem 40 rocznica ratyfikowania przez Polskę Konwencji UNESCO o ochronie światowego dziedzictwa natury i kultury, a w lipcu 2017 roku Polska po raz pierwszy był gospodarzem sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO. Te ważne wydarzenia były dla środowiska konserwatorskiego okazją do podsumowania dokonań oraz dyskusji o przyszłości ruchu Światowego Dziedzictwa w Polsce.
Dyskusja na temat Światowego Dziedzictwa powinna ocenić dorobek i doświadczenia związane ze wdrażaniem konwencji w Polsce, sformułować aktualne problemy i przedstawić wizję przyszłości.
W szczególności warto z perspektywy 40 lat podsumować skutki wpisania najcenniejszych polskich zabytków na listę Światowego Dziedzictwa, ocenić czy wpłynęło to na krajowy system ochrony zabytków oraz zaplanować politykę w tym zakresie na przyszłość.
Debata o Światowym Dziedzictwie w polskich realiach powinna objąć również Pomniki Historii. Zasady wybierania tej niewielkiej grupy najcenniejszych dóbr są bowiem bezpośrednio wzorowane na metodach przyjętych dla Światowego Dziedzictwa. Zgodnie z zapisami ustawy o ochronie i opiece nad zabytkami to właśnie spośród tych zabytków powinny być wybierane nominacje na Listę UNESCO. Dlatego standard ochrony tej grupy dóbr powinien być najwyższy, podobnie jak w przypadku dóbr Światowego Dziedzictwa. I również dlatego debata o problemach Światowego Dziedzictwa powinna obejmować Pomniki Historii. Łączne postrzeganie tych dwóch grup dziedzictwa jest zresztą jednym z postulatów, który został potwierdzony w trakcie debat.
ICOMOS będący oficjalną organizacją doradczą Komitetu Światowego Dziedzictwa w zakresie dóbr kultury jest w pełni uprawniony do zorganizowania ogólnopolskiej dyskusji na ten temat. Nie oznacza to oczywiście, że do zabrania głosu zaproszono jedynie stronę konserwatorską. Aby uzyskać rzeczywisty przegląd problemów do przedstawienia opinii zaproszono wszystkie środowiska związane ze Światowym Dziedzictwem, przede wszystkim jednak zarządców bezpośrednio odpowiedzialnych za ochronę i utrzymanie dóbr wpisanych na Listę UNESCO.
Aby ukierunkować prezentację problemów związanych ze Światowym Dziedzictwem autorzy artykułów zostali poproszeni o podjęcie jednego z trzech zagadnień.
Pierwszy zaproponowany temat dotyczył przyjęcia konwencji w Polsce i jej konsekwencji organizacyjnych, systemowych, strategicznych. W ramach tego tematu mieści się całościowe spojrzenie na historię i dorobek konwencji postrzegany z polskiej perspektywy.
Drugą grupę tematyczną miały stanowić artykuły prezentujące doświadczenia w zarządzaniu
poszczególnymi dobrami, które zostały wpisane w Polsce na Listę UNESCO. Duża różnorodność
typologiczna tych dóbr stwarza odmienne problemy w ich ochronie i zarządzaniu, co warte jest
przedstawienia.
Trzeci blok tematyczny miały stanowić artykuły dotyczące przyszłości ruchu Światowego
Dziedzictwa w Polsce. Artykuły miały określić potencjał, potrzeby i możliwości Światowego
Dziedzictwa, szczególnie w relacji do krajowego systemu ochrony zabytków.
W założeniu te trzy bloki zagadnień miały stworzyć całościowy obraz. Wszyscy autorzy zostali
też poproszeni o sformułowanie wniosków, które miały podsumować dorobek Konwencji i ruchu
Światowego Dziedzictwa w Polsce i sformułować wizję na przyszłość.
Oczywistą inspiracją dla całościowego spojrzenia na Światowe Dziedzictwo UNESCO
była bliskość lipcowej sesji Komitetu, która odbyła się Krakowie. Z jednej strony była to bowiem
niepowtarzalna okazja dla wielu polskich konserwatorów i zarządców by bezpośrednio obserwować
przebieg obrad Komitetu Światowego Dziedzictwa, posłuchać dyskusji delegatów i zobaczyć jak
zapadają decyzje. Była to również możliwość wysłuchania głosów na temat problemów – m.in.
rozwoju ilościowego Listy, zapewnienia właściwej ochrony dóbr już wpisanych czy narastającego
upolitycznienia decyzji Komitetu. Ta perspektywa niewątpliwie również poszerzyła nasze spojrzenie
na Światowe Dziedzictwo.
Z drugiej strony sukces jaki odniosła Polska w organizacji sesji sprawił, że nasze doświadczenia
i opinie mogą być bardziej interesujące dla międzynarodowej społeczności – głos z Polski po sesji
w Krakowie w sprawach Listy UNESCO będzie bez wątpienia uznany za uprawniony. Dlatego też
publikacja ta ukazuje się również w języku angielskim.
Na koniec warto podkreślić, że prezentowana publikacja jest pierwszym całościowym przeglądem
problemów związanym z funkcjonowaniem Światowego Dziedzictwa w Polsce. W minionych dekadach
ukazało się wiele publikacji w różny sposób związanych ze Światowym Dziedzictwem, ale były to przede
wszystkim materiały prezentujące poszczególne dobra wpisane na Listę. Tylko nieliczne publikacje
podejmowały problemy związane ze specyfiką formuły jaką jest Światowe Dziedzictwo, i to raczej
w kontekście wybranych problemów. Dlatego uzasadnione jest szerokie spojrzenie, które ma przedstawić
wszystkie grupy problemów. Mamy nadzieję, że publikacja „40 lat Światowego Dziedzictwa UNESCO
w Polsce – dokonania i perspektywy” chociaż w części założenia te spełnia.